De zuidelijkste stad van het Nederland beschrijven de sfeer graag als buitenlands, mondiaal, een beetje Frans, Bourgondisch. De eeuwenlange beïnvloeding vanuit de buurlanden en vooral ook vanuit het zuiden drukte een internationaal stempel op de oudste stad van Nederland.
Of is die titel weggelegd voor Nijmegen? Goeie vraag. Maar over het antwoord zijn zelfs de geleerden het niet eens. Laten we het in dit boek dus maar op een Salomonsoordeel houden en de eer in tweeën hakken: Nijmegen en Maastricht zijn de twee oudste steden van Nederland. Ex aequo. Een toepasselijke uitdrukking, want beide steden hebben een Romeins verleden. Ongeveer in het jaar 50 stichtten Romeinse legioenen bij een doorwaadbare plaats in de Maas de nederzetting Trajectum ad Mosam. Twintig jaar later werd een houten brug over de Maas gebouwd.
Die bezweek later onder een processie en werd tussen 1280 en 1298 vervangen door de huidige stenen Sint-Servaasbrug, de oudste brug in Nederland. TIP: Wie nog iets wil zien van de Romeinse wortels van Maastricht moet afdalen in de kelder van het Delon Golden Tulip Hotel. Daar conserveerden archeologen delen van onder andere een plein uit de 2de en 3de eeuw, een waterput, een weg en een stuk stadspoort uit de 4de eeuw. In vitrines liggen Romeinse vondsten. Adres: Plankstraat 21. De eerste bisschop van Nederland. De aan hem gewijde basiliek is de enige kerk in Nederland die is gebouwd boven het graf van een heilige. De oudste delen van de huidige Sint-Servaas dateren van circa 1000.
Het Bergportaal is rijk versierd met beelden en kan zich meten met de portalen van de beroemde Noord-Franse kathedralen. In een van de torens hangt een van de grootste klokken van Nederland, de Granmeer. Deze grootmoeder weegt maar liefst 7000 kilo. In de kerk bevindt zich een Schatkamer met een belangrijke verzameling liturgische voorwerpen en kerkelijke kunst. Absoluut hoogtepunt is de Noodkist van Sint-Servaas. Deze Romaanse reliekschrijn (een eikenhouten kist uit 1160-1170, voorzien van filigreinwerk en bergkristallen) is een hoogtepunt in de edelsmeedkunst uit de Maasstreek. Andere 'schatten' zijn het borstbeeld van Sint Servaas (uit 1579) en diverse voorwerpen die aan de stadspatroon het jaar 1000.
De Onze-Lieve-Vrouwebasiliek is overheersend en monumentaal. Gezien vanaf het Onze-Lieve-Vrouweplein lijkt de Romaanse kruisbasiliek eerder op een stoer middeleeuws kasteel dan op een godshuis. Maar wie dit Top 100-monument binnentreedt raakt, gelovig of niet, onmiddellijk onder de indruk van de mystieke sfeer en de schoonheid. In de donkere kerk zijn de Middeleeuwen bijna voelbaar. Heel opvallend zijn de beelden van een zegevierende Christus (eind 12de eeuw) en Onze-Lieve-Vrouwe Sterre der Zee, omspoeld door een zee van kaarslicht. De schatkamer van de basiliek is te bezoeken en toont een rijke verzameling kerkelijke kunst en kunstnijverheid. Adres: Onze-Lieve-Vrouweplein 20.
TIP: Zodra het weer het toelaat verandert het plein voor de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek in een van de grootste terrassen van Nederland. Het is een uitstekende plek om een ontdekkingstocht door de stad met zijn 1500 monumenten even te onderbreken en uit te rusten bij een Wyckse Witte. Het getapte Maastrichtse bier is genoemd naar het stadsdeel Wyck, op de andere oever van de Maas, waar zich al in de 9de eeuw de eerste kooplieden vestigden.
Een van de legendarische Vier Musketiers. Om zich de vijand van het lijf te houden bouwde 'Mestreech' tot driemaal toe nieuwe wallen rond de stad. Van de eerste middeleeuwse omwalling uit 1229 is nog heel wat over. Bijvoorbeeld de Helpoort. Het is de oudste stadspoort van Nederland en daarom opgenomen in de Monumenten Top 100. Het stoere rechthoekige poortgebouw met zijn twee halfronde torens is opgetrokken uit zogeheten kolenzandsteen, dat het stoere karakter van de poort versterkt. De Helpoort verloor zijn functie als verdedigingswerk toen de 'Nieuwstad' een omwalling kreeg (in de tweede helft van de 15de eeuw).
Tegenwoordig biedt het grotendeels vernieuwde interieur plaats aan een expositie over de vestinggeschiedenis van Maastricht. Er staan onder andere maquettes van alle oorspronkelijke stadspoorten van Maastricht. De toevestingwerken en versterkingen die uniek zijn in Nederland, bijvoorbeeld de kazematten. Dit netwerk van gangen of mijngalerijen ontstond tussen 1575 en 1825. De gangen werden gebruikt om tijdens een belegering van de stad de vijand ondergronds te benaderen en aan te vallen. Tijdens rondleidingen toont een VVV-gids de Linie van Du Moulin is uniek. De Hoge Forten, zoals een andere naam luidt, is een complex van verdedigingswerken met een oppervlakte van maar liefst 15 hectare. Het bestaat uit een stelsel van droge grachten en bastions, waarin zich bomvrije ruimtes en mijngalerijen bevinden. In een van de ruimtes is een expositie ingericht.
De linie werd in de jaren 1773-1777 gebouwd door de vestingdeskundige generaal Du Moulin. Er zijn rondleidingen. TIP: Wie van geschiedenis houdt, moet beslist een wandeling maken langs andere herinneringen aan de vroegere vesting, zoals Fort Sint-Pieter, dat in verbinding staat met de gangen in de Sint-Pietersberg, Fort Willem, de Militaire Hoofdwacht aan het Vrijthof, de Poortwachtershuisjes aan de Tongersestraat 92, het Wachthuisje van het Gouvernementsgebouw aan 'de levende muren'Top 100-monument begint al in 1333. In de schitterende voorgevel vloeien twee verschillende architectuurstijlen harmonieus in elkaar over: de late gotiek en vroege Renaissance.
Het Spaans Gouvernement is een van de vroegste voorbeelden van de Renaissance in ons land en een mijlpaal in de verspreiding van de nieuwe bouwstijl in de Noordelijke Nederlanden. Achter de fraaie gevels gaat Museum Spaans Gouvernement schuil. In de stijlkamers, die opvallen door hun 'huiskamerkarakter', is een collectie meubelen, schilderijen, beelden en voorwerpen van glas, zilver en keramiek ondergebracht. Het accent ligt op voorwerpen uit de 17de en 18de eeuw. Adres: Vrijthof 18. Informatie: 043 3211327.
Post was niet de eerste de beste. Hij oogstte bewondering met onder andere zijn ontwerp voor het Mauritshuis* in Den Haag. Ook in Maastricht mag het resultaat er zijn.
Het stadhuis is een monumentaal gebouw met een imposante voorgevel en een grootse dubbele trap. Het architectonische juweel beheerst sinds 1659 het beeld van de Markt. Een gebouw-met-de-borst-vooruit en met recht een Top 100-monument. Waardevolle elementen in het interieur zijn onder andere de plafondschilderingen, goudleren behangsels, prachtige wandtapijten, schouwstukken en het stucwerk. De hal is te bezichtigen. De toren van het stadhuis dateert uit 1684. Het carillon met 49 klokken wordt regelmatig bespeeld.
De eerste grote openluchtproeverij in Nederland. Het is nog steeds de grootste. Circa 35 restaurants geven er elk jaar in augustus hun culinaire visitekaartje door de wereldkeuken à la carte te serveren in de vorm van kleine hapjes. Dertig orkesten, koren en solisten zorgen voor muzikale aperitiefjes enal losgehakt. Hierdoor ontstond het grootste grottencomplex in Nederland. De 20.000 gangen hebben een totale lengte van meer dan 200 kilometer. In dat labyrint lieten de 'blokbrekers' (mergelarbeiders) hun sporen na.
Op de wanden staan interessante, soms zeer oude opschriften. Maar ook kunstenaars zijn hier aan het werk geweest. Tijdens de vele belegeringen van Maastricht en ook tijdens de Tweede Wereldoorlog deden de grotten dienst als schuilkelder. De toen aangebrachte voorzieningen zijn nog gedeeltelijk aanwezig. De VVV verzorgt rondleidingen. Wijze raad: neem een vest, trui Het is heerlijk wandelen op het plateau, in de bosrijke omgeving van Slavante en in het bos van de ENCI, de cementindustrie die de grootste groeve in Nederland exploiteert. TIP: Het Sint-Pieters Museum op de Lichtenberg graaft in de geschiedenis van de mergelwinning. Aandacht is er ook voor de historie van de vroegere gemeente Sint-Pieter, het beheer van de Sint-Pietersberg door de Vereniging Natuurmonumenten enals die in Kessel. Maar in Maastricht weten ze het absoluut zeker: Lichtenberg is de oudste ruïne van Nederland. De fundamenten dateren uit de 10de eeuw, de hogere delen uit de 12de en 15de eeuw.
In 1998 dook in de groeve van de cementindustrie ENCI bij de Sint Pietersberg het fossiel van een Maashagedis op. Het ging om een van de grootste mosasaurussen ooit gevonden. De knekels lagen niet meer in hun natuurlijke positie. De kop bijvoorbeeld werd op acht meter afstand van het schouderblad aangetroffen, in de buurt van de staart. Paleontologen vermoeden dat het karkas van het zeereptiel door haaien uit elkaar is gereten.
De vondst van uitgevallen tanden van de haai Squalicorax bij het skelet versterkt dat vermoeden. Het skelet is geprepareerd in het Natuurhistorisch Museum Maastricht en daar in een permanente tentoonstelling in het zogeheten Mosalab te zien. Het museum bezit ook een gipsafdruk van de mosasaurusschedel die in 1770 in de Sint-Pietersberg aan het licht kwam. Lang heeft Nederland niet van die vondst mogen genieten, want Franse troepen namen de schedel in 1795 mee naar Frankrijk in ruil voor 600 flessen wijn. Het origineel bevindt zich nog steeds in het Museum voor Nt de wijnbouw zich niet uitsluitend tot warme landen, waar de zon de thermostaat hoog genoeg zet om de trossen te laten rijpen, totdat ze barsten van het sap.
Ook in het wat koudere en vochtigere Nederland werd al in de Romeinse tijd wijn gemaakt. Maar na de Middeleeuwen maakte de wijnbouw plaats voor andere vormen van agrarische bedrijvigheid. In de jaren zeventig van de vorige eeuw keerden de wijnstokken terug in Nederland. Er zijn nu enkele tientallen wijngaarden, in grootte variërend van een binnenplaatsje tot enkele hectares. Het grootste en oudste wijndomein in Nederland is De Apostelhoeve, boven op de Louwberg, iets onder Maastricht. Dit wijnlandgoed is 3,5 hectare groot en levert vier mooie, droge witte wijnen van Müller-Thürgau-, Auxerrois-, Riesling- en Pinot Gris-druiven. Het zijn uitstekende, frisse wijnen met een uitbundig boeket en een aromatische smaak. Het alcoholgehalte ligt tussen de negen en elf procent. Sinds 1970 heeft men maar één keer hoeven te chaptaliseren (dat is het toevoegen van suiker aan de most als het natuurlijke suikergehalte te laag is). De gemiddelde productie ligt rond de 30.000 flessen. De Apostelhoeve kan elke dag worden bezocht. Er zijn rondleidingen met proeverij voor groepen van minimaal 14 volwassenen. Adres: Susserweg 201. Informatie: 043 3432264.
TIP: Wijnmuseum Maastricht, Rijksweg 9, de hemel er wellicht uit als de kelders van de firma G. Thiessen BV Wijnkopers sedert 1740. Het is de oudste nog bestaande wijnhandel in ons land. In de kelders liggen vele honderdduizenden flessen wijn: de oudste uit 1810. Een deel van de voorraad rust nog in reusachtige eikenhouten vaten, want Thiessen is de laatste traditionele wijnhandel die op grote schaal zijn wijn nog zelf 'opvoedt'. Volgens de keldermeester blijven op die manier de organische verbindingen behouden die geur, kleur en smaak bepalen. De wijnkelders van Thiessen hebben een oppervlakte van 1100 vierkante meter. Sommige delen dateren uit de 14de eeuw. Ze vormen een onderdeel van het gangenstelsel onder Maastricht, dat vroeger werd gebruikt om troepen, proviand en wapens te vervoeren.
Gezelschappen van 10 tot 40 personen zijn welkom voor een rondleiding, inclusief een proeverij met vier wijnen. Reserveren via de VVV Maastricht. Achter het bedrijfspand bevindt zich een ommuurde wijngaard met 150 stokken: 50 Pinot Noir (uit de Bourgogne) en 100 Gamay (Beaujolais). Die leveren gemiddeld 60 tot 100 flessen per jaar op. De Clos Thiessen wordt overigens niet verkocht. De wijngaard is uitslich van grote hoogte naar beneden stort. Maar de Grensmaas is tussen Maastricht en Meeswijk wel degelijk woest en wild. Scheepvaart is niet mogelijk vanwege de ondieptes, watervalletjes en stroomversnellingen. Maar dat maakt de Grensmaas juist tot een eldorado voor kanovaarders begin-/eindpunt van het langste aaneengesloten Lange-Afstand-Wandelpad van Nederland. Dit Pieterpad is 485 kilometer lange en loopt van de Sint-Pietersberg naar Pieterburen*, op de kale kruin van Groningen. Wie liever fietst kan vanuit Maastricht het Fietserpad volgen. Deze route loopt langs fraaie omwegen eveneens naar het Groningse Wad (5de eerste arrangementen in euro's aan. Niet zo verwonderlijk natuurlijk, want in de Limburgse hoofdstad werd op 7 februari 1992 het Verdrag van Maastricht getekend. Dat regelde de invoering van een gezamenlijke Europese munt (op 1 januari 1999 voor het girale verkeer en in 2002 voor het hele betalingsverkeer).
Bovendien werd het fundament gelegd voor de politieke en economische integratie van Europa. De tafel waarop de regeringsleiders hun handtekening onder het Verdrag van Maastricht plaatsten, is op werkdagen te bekijken in het Gouvernement (Provinciehuis). Euro's of guldens hoeven er niet voor te worden neergeteld, want de toegang is gratis. Ook de rest van het Gouvernement - zo genoemd omdat de commissaris van de koningin in Limburg de titel gouverneur draagt - is een bezoek waard.
Het architectonisch interessante gebouw is gedeeltelijk op een eiland in de Maas gebouwd. Adres: Limburglaan 10. De grootste kunst- en antiekbeurs ter wereld. Tweehonderd vooraanstaande handelaren uit Europa, de Verenigde Staten en Canada tonen er louter topstukken. De 75.000 bezoekers zijn afkomstig uit de hele wereld. Het topstuk van de editie 2001 was een portret van een oude vrouw, van de hand van Rembrandt. Vraagprijs: tachtig miljoen gulden.
Maar ook kunst- en antiekliefhebbers die zich geen oude meester, een werk van een beroemde twintigste eeuwse kunstenaar, of een Mingvaas kunnen veroorloven, is een bezoek aan de Tefaf een aanrader, want de meeste kunstobjecten zijn maar eenmalig te zien, omdat ze in particuliere verzamelingen verdwijnen. De Tefaf Maastricht 2002 vindt plaats van 8 tot 17 maart, de editie 2003 van 15 tot 23 maart.
