Het toppunt van Nederland

Aad Struijs (2002)

Gepubliceerd op 30-07-2018

Bunnik

betekenis & definitie

Fort bij Rhijnauwen is met een oppervlakte van 36 hectare het grootste fort van Nederland. Het is een van de 46 bolwerken die, samen met 900 waterbouwkundige en militaire objecten, de Nieuwe Hollandse Waterlinie vormen. De Waterlinie is uniek in de wereld.

De verdedigingslinie strekte zich uit tussen de Zuiderzee en de grote rivieren en bestond uit versterkte steden, vestingen, schansen en batterijen, in combinatie met dammen, sluizen en dijken. Het principe was even simpel als vernuftig. In tijden van oorlog konden sluizen worden geopend en dammen doorgeprikt om grote gebieden onder water te zetten. Deze zogeheten 'inundaties' maakten het water, de erfvijand van de Nederlanders, tot bondgenoot in de strijd tegen binnenstromende vijandelijke troepen.

Die zagen hun snode plannen in het water vallen, want probeer maar eens met een zwaar bepakt legertje voetvolk, cavalerie en loodzware kanonnen door een doorweekt gebied te waden. Om het extra moeilijk te maken hielden forten de omgeving onder schot. Ze dragen fraaie namen als Fort bij Vechten, Fort Vossegat, Fort bij het Hemeltje, Fort Ronduit, Fort Spion en Batterij aan de Karnemelksloot.

De Hollandse Waterlinie telde opmerkelijke staaltjes van techniek en vernuft. Bijvoorbeeld de Plofsluis bij Fort Jutfaas. De betonnen constructie was 66 meter lang, 10 meter hoog en had wanden van 1,5 meter dik. Als er gevaar dreigde kon de betonnen vloer met explosieven worden opgeblazen, waarna 40.000 ton zand en grind in het kanaal belandde. Die instantdam voorkwam dat het water uit het inundatiegebied wegstroomde.

De Hollandse Waterlinie verrees tussen 1815 en 1885 en sloot naadloos aan op de 18de-eeuwse Grebbelinie (tussen Rhenen en Amersfoort) en de 17de-eeuwse Oude Hollandse Waterlinie met de Stelling van Amsterdam*. Deze waterlinies vormden heel lang een afdoend verdedigingsmiddel. Maar de strategische betekenis verdween door de komst van moderne wapens en nieuwe krijgstactieken. Vijandelijke vliegtuigen, parachutisten, tanks, amfibievoertuigen en ander wapentuig laten zich immers niet stoppen door een plasje water.

De meeste forten zijn gesloten voor het publiek. Een tiental bolwerken opent alleen tijdens de Utrechtse Fortenmaand (september) en op de Open Monumentendag de poorten voor het publiek (informatie bij de VVV's in Utrecht). Enkele forten zijn vaker open, namelijk Fort Asperen in Acquoy (G) en Fort Hoofddijk in Utrecht.

De allereerste toeristische autoroute in Nederland meanderde over de Stichtse heuvels. Die eersteling is door de ANWB in ere hersteld en heet nu de Heuvelrugroute. De honderd kilometer lange route start in Bunnik en voert onder meer langs Fort Rhijnauwen, de Langbroekerwetering* (Wijk bij Duurstede), kasteel Huis Doorn, de Piramide van Austerlitz (Woudenberg), Amersfoort, Paleis Soestdijk en de Paardenkamp (Soest).

De vele landgoederen en bezienswaardigheden langs de zoom van de Utrechtse Heuvelrug vormden in 1918 ook het decor voor de eerste bewegwijzerde fietsroute in Nederland. De trip was uitgestippeld door de Rijwielpadvereniging Utrecht Met Omstreken (UMO). In de loop van de tijd verdwenen diverse schakels van de UMO-route als gevolg van stadsuitbreidingen, het verharden van zandwegen en dergelijke. De resterende delen zijn opgenomen in het Rondje Utrecht van de ANWB. Deze 280 kilometer lange fietsroute bestaat uit acht trajecten die ook als dagtocht kunnen worden gereden.