Museumplein - Reeds in 1877 was aan de bouwmeester van het Rijksmuseum, P.J.H. Cuypers*, opgedragen voor het grote achter het museum gelegen terrein een plan te ontwerpen. Dit werd echter niet in uitvoering genomen. De IJsclub* kreeg een gedeelte in 1880 en in 1883 werd het gehele terrein beschikbaar gesteld voor de Wereldtentoonstelling*, later nog door andere tentoonstellingen gevolgd. In 1891 werd opnieuw met architect Cuypers overlegd en werd het noordelijkste gedeelte met bomen beplant, terwijl het zuidelijkste gedeelte tot sportterrein bestemd werd.
De stratenaanleg volgde in de jaren erna en zo werd het museumterrein, dat zich oorspronkelijk uitstrekte tussen P.C. Hooftstraat en Boerenwetering, tot de kleinere omvang van het huidige Museumplein teruggedrongen. Van de grote, vrijstaande huizen aan het plein was het Maison Descartes* het belangrijkste. De laatste decennia is het plein nogal eens in het nieuws geweest. Het begon in 1951 met het plan van Publieke Werken, dat een eind wilde maken aan de deplorabele toestand. De bunkers uit de oorlogstijd moesten verdwijnen en daarna werd een grote verkeersweg tussen de Van Baerlestraat en het Rijksmuseum aangelegd (1953/1954). De bouw van het K.L.M.-busstation* volgde en de ANWB opende er zijn kantoor (31 okt. 1958). Inmiddels was het Stedelijk Museum in 1954 uitgebreid
met een nieuwe vleugel aan de Van Baerlestraat, het zogenaamde Aquarium, en ten slotte volgde de bouw van het Van Goghmuseum* (1964/1965). Begin 1981 verrees, in samenhang met de expositie in het Stedelijk Museum "Fantastische Architectuur", op het Museumplein het zogenaamde Onkhotel, dat vier verdiepingen telde en later werd overgebracht naar het terrein van de Stichting Amsterdam Theaterstad (vroeger ADM*) aan de Meeuwenlaan. Op 21 nov. 1981 vond op het Museumplein de grote anti-kernwapen demonstratie plaats, waaraan 400.000 mensen deelnamen. Na de geslaagde demonstratie wilde men de naam van het Museumplein (dat oorspronkelijk IJsclubterrein heette) veranderen in "21 novemberplein". Dit stuitte op veel bezwaren. De Stichting Museumplein lanceerde begin 1982 het idee een prijsvraag uit te schrijven met het doel om van het plein weer een "bruisende levende plek" te maken. In apr. 1982 werden in verband met de moord op vier IKON-journalisten in El Salvador vijf kruisen geplaatst tegenover het Amerikaanse consulaat. Van Amerikaanse zijde beschouwde men dit als een onvriendelijke daad en het consulaat werd enige tijd gesloten. Het gemeentebestuur overwoog de oprichting van een permanent gedenkteken in de omgeving van de plek, waar de houten kruisen stonden. Op 21 nov. 1982 werd op het Museumplein een plaquette onthuld door Jan Schaefer* en Mient Jan Faber.
De tekst luidt: "Hier stonden enkelen van de 400.000 deelnemers aan de massale demonstratie tegen de vernietigingswapens". Jarenlang werden er plannen gemaakt voor de herinrichting van het Museumplein. Vanaf 1990 hield het stadsdeel Zuid zich daarmee bezig. In 1995 viel het besluit, het masterplan van de Deense architect Sven-Ingvar Andersson te realiseren. Er kwam een grote groene ruimte. De Museumstraat, de kortste snelweg van Europa genoemd, verdween en aan de noordkant kwam een vijver, die 's winters als ijsbaan in gebruik is. Het Stedelijk Museum en het Van Gogh-museum breidden uit. Onder het plein is een parkeergarage voor circa 600 auto's en 25 bussen.
LIT. A. Ie Cosquino de Bussy, Het Museumterrein, M.A. 1957; C.J. Schotel Fzn., Uit het grijze verleden van het Museumterrein, O.A. 1955, 178; J.M. Guijkens, Wereldtentoonstellingen in Amsterdam, O.A. 1976, 74; Lydia Lansink, Concertgebouw en Museumkwartier, O.A. 1978, 106; id., Het Museumplein, 1978;
J. Wagener, Gezichten van het Museumplein sinds de wereldtentoonstelling van 1883, O.A. 1983, 173; W. Ruigrok en E. Slot, Oud-Amsterdam, Museumplein, O.A. 1999, 276.
