Een woordenboek van de filosofie

Begrippen, stromingen, denkers (2017)

Gepubliceerd op 20-04-2017

Vertaling, onbepaaldheid van

betekenis & definitie

Quine meent dat het in principe onmogelijk is zekerheid te krijgen over de juistheid van een vertaling van één taal naar een andere, en zelfs binnen een taal. Er zijn zekere uitzonderingen, nl. bepaalde ‘occasionele zinnen’, waarbij ‘stimulussynonymie’ een rol speelt, en ook waarheidsfunctionele (zie functie) tautologieën (zie hierover echter Roth).

In het algemeen moeten we om te vertalen analytische hypothesen opstellen, die inhouden dat een element in de ene taal equivalent is met, of analyseerbaar is in termen van een element in de andere. Maar Quine meent dat het principieel onmogelijk kan blijken te rechtvaardigen waarom we één dergelijke hypothese kiezen veeleer dan een andere, en dat onze keuze niet alleen voor de betekenis, maar ook voor de waarheidswaarde van de te vertalen zin verschil kan maken. Quine stelt dat dit leidt tot moeilijkheden voor de begrippen betekenis, synonymie en vertaling.
Dit soort vertaling wordt radicale vertaling genoemd. Een verwant begrip is radicale interpretatie, waarvan op waarheidsvoorwaarden gebaseerde betekenis theorieën gebruik maken om een theorie te construeren over de betekenis van de woorden en zinnen van een spreker op basis van de contexten waarin hij ze uit. Een dergelijke interpretatie maakt gebruik van het principe van welwillendheid of het humaniteitsprincipe.

W.V. Quine, Word and Object, 1960, hoofdstuk 2. (Zie pp. 35-36 voor occasionele zinnen en pp. 32-33 en 46 voor stimulussynonymie. Vgl. de discussie in D. Davidson en J. Hintikka (red.), Words and Objections, 1969, evenals P.A. Roth, ‘Theories of nature and the nature of theories’, Mind, 1980.) R. Kirk, ‘Translation and indeterminacy’ en ‘Quine’s indeterminacy thesis’, Mind, 1969. (Kritisch. Vgl. de reacties van A. Hyslop, ‘Kirk on Quine on bilingualism’ en R. Harris, ‘Translation into Martian’, Mind, 1972.)
A.C. Lambert en P.D. Shaw, ‘Quine on meaning and translation’, Mind, 1971. (Kritisch.)
D. Davidson, ‘Radical interpretation’, Dialectica, 1973, herdrukt in zijn In- quiries into Truth and Interpretation, 1984.
G.D. Romanos, Quine andAnalytic Philosophy, 1983. (Goed overzicht van de denkbeelden van Quine.)