is een instrument dat zowel om een horizontale als om een verticale as draaibaar is en waarvan de stand door middel van nauwkeurig verdeelde verticale en horizontale cirkels met grote precisie afgelezen kan worden. Het wordt gebruikt om hoogte en azimuth van hemellichamen te meten.
Het universaalinstrument, ook wel altazimuth, of, meer gebruikelijk, theodoliet genoemd, vindt behalve op sterrenwachten veel toepassing bij het landmeten.
