is de naam van een astronomisch instrument, waarmee zowel de hoogte als het azimuth der sterren kan worden gemeten. Het wordt ook wel universaal-instrument genoemd, daar het tegelijk hoogte- en azimuthaal instrument is.
Het bestaat uit een kijker, die om een horizontale en tevens om een vertikale as kan draaien. Op een vertikale of hoogtecirkel en op een horizontale of azimuthaalcirkel wordt het bedrag der draaiing afgelezen. Ontbreekt de horizontale cirkelrand, of is deze niet voorzien van microscopen of een nonius, zodat er geen nauwkeurige metingen mede kunnen worden verricht, dan noemt men het instrument een hoogtecirkel, daarentegen theodoliet, wanneer in het bijzonder de horizontale cirkelrand zuiver is verdeeld en onderdelen van graden, minuten en seconden met behulp van nonius en micrometerschroef kunnen worden afgelezen. Een theodoliet wordt gebruikt bij het landmeten; daarbij komt het er vooral op aan hoeken in een horizontaal vlak te bepalen.
