Wandalen is de naam van een Germaansch volk of van eene vereeniging van volken uit oostelijk Germanië. Als zelfstandig volk komen zij eerst voor in de 2de eeuw onzer jaartelling, toen zij de Marcomannen en Quaden op hunne rooftogten naar Pannonië en in den oorlog tegen Marcus Aurelius vergezelden. Zij bewoonden toen de noordoostelijke helling van het Reuzengebergte, vanwaar zij vermoedelijk nog in de tweede helft der 3de eeuw invallen hebben gedaan in Pannonië. Kort daarna verlieten zij het land en verschenen onder de regéring van keizer Probus met de Gothen en Gepiden in het voormalig Romeinsche Dacië aan de Donau.
Later vernietigde de Gothische koning Geberic een groot gedeelte der Wandalen, waarna de overgeblevenen van Constantijn de Groote verlof ontvingen, zich in Romeinsch Pannonië te vestivestigen, waar zij 60 jaren in vrede leefden, In het begin der 5de eeuw verlieten zij bijna allen het land, trokken westwaarts en drongen met de Suéven en Alanen onder hun koning Godegisil in Gallië, dat zij op barbaarsche wijze plunderden, doch in 409 ontruimden. Door de bergpassen der Pyreneeën bragten zij verwoesting in Spanje en bleven er in een gedeelte van Baetica, hetwelk naar hen den naam van Andalusië (Vandalitia) behouden heeft, terwijl zij later hunne rooftogten over het zuiden des lands en de Balearische eilanden uitstrekten.
In 429 trokken zij over de Straat van Gibraltar naar Afrika. De oproerige Romeinsche stadhouder Bonifacius, die hen eerst derwaarts had gelokt, verzoende zich echter met Rome, en keerde de wapens tegen hen, doch leed de nederlaag, evenals Asper, door het Oostersch-Romeinsche Hof met een leger tegen hen uitgezonden. Onder hun koning Gaiserich maakten zij zich zelfs meester van Carthago (430), en weldra strekte hun rijk zich uit over de geheele noordkust van Afrika, voorts over de Balearische eilanden en over een deel van Sicilië, Sardinië en Corsica. Inmiddels hadden zij zich op de zeevaart toegelegd en trokken in 455 met een leger naar Italië, waar zij Rome bemagtigden en deze stad 14 dagen lang uitplunderden. De woestheid, waarmede zij tevens de heerlijkste kunstgewrochten vernielden, wordt ook nu nog met den naam van Wandalismus bestempeld. Gaiserich overleed in 477. Zijn zoon en opvolger Hunnerich vervolgde de Christenen, voerde vruchteloos oorlog tegen de afvallige Moorsche stammen en verontrustte de oevers der Middellandsche Zee door rooverij.
Gurtamund, die tot 496, cn zijn broeder Thrasamund, die tot 623 heerschappij voerde, waren zachter van inborst, maar de Wandalen verloren tevens door het klimaat en door het overnemen van de ondeugden der overwonnen vijanden veel van hunne kracht. Zij moesten voor de oproerige Mooren van Tripoli het onderspit delven. Hilderich, een zoon van Sunnerich, werd opvolger van Thrasamumd. Zijne gunstige gezindheid jegens de Romeinen en jegens de Christenen wekte grooten wrevel bij de Wandalen, zoodat het aan zijn neef Gelimer gelukte, hem in 530 van den troon te stooten. Keizer Justinianus echter zond zijn veldheer Belisarius tegen hem te velde; deze landde met 15000 man in Afrika, bragt Gelimer de nederlaag toe en veroverde Carthago, en na het verliezen van een tweeden slag nam Gelimer de vlugt naar eene bergvesting in Numidië. Hier werd hij door Belisarius belegerd en gevangen genomen (534), voorts in zegepraal naar Constantinopel gebragt, waarna hij zijn leven eindigde in Klein-Azië. Vele Wandalen werden tevens gedwongen, naar het Oosten te verhuizen, zoodat zij ophielden, een zelfstandig volk te vormen.
