Syphilis, een Grieksch woord, hetwelk de Latijnen door lues hebben vertaald, is de naam van eene algemeene ziekte, door besmetting met een bepaald vergif ontstaan. Zij is de afzigtelijkste der venérische kwalen. De smetstof ontstaat in het door syphilis aangetaste ligchaam gestadig op nieuw en gaat over op gezonde personen bij den bijslaap, door het bloed van aangetaste personen of door den etter van syphilitische zweren in aanraking te brengen met eene opene wonde, of ook wel op het kind van de zijde van den man bij de voortplanting en van de zijde van de vrouw gedurende de zwangerschap en bij het zoogen. Meestal vertoont zich de werking der smetstof aan de geslachtsdeelen; hier ontstaat binnen 8 dagen (volgens andere binnen 3 of 4 weken) na de besmetting een blaasje of puistje, hetwelk tot verharding en verzwering overgaat.
Er volgt eene niet-pijnlijke opzetting der watervaatsklieren in de liezen (indolente bubones), die zelden tot verettering aanleiding geeft, terwijl eerlang ook elders de watervaatsklieren opzwellen. De zweer aan de geslachtsdeelen geneest zonder een belangrijk lidteeken achter te laten. Andere verschijnselen der syphilitische besmetting zijn: vijgwratten aan den anus en aan de geslachtsdeelen, slijmtepels in de keel en in den mond, huid-uitslag in de buiging der ledematen, puisten, vooral op het voorhoofd (corona veneris), oogontsteking, vooral van het regenboogvlies, ziekelijke aandoening der beenderen, alsmede der hersenen, en het ontstaan van knobbels in de lever, in de longen enz. Tusschen het ontstaan dier verschillende verschijnselen verloopen vaak aanmerkelijke tijdruimten, en men spreekt op dien grond van primaire, secundaire en tertiaire syphilis. — Syphilis vereischt eene specifieke behandeling, inzonderheid met kwik en iodkalium. Aangeboren syphilis openbaart zich in klierachtigheid en huid-uitslag spoedig na de geboorte en veroorzaakt dikwijls den dood. — De syphilis wekte het eerst tegen het laatst der 15de eeuw als Fransche ziekte (morbus gallicus) de aandacht der geneesheeren en had bij de toenmalige bedorvenheid der zeden bij gemis eener doelmatige behandeling de vreeselijkste gevolgen.
De naam syphilis werd het eerst gebruikt door den Italiaan Fracastor (1521), en deze ziekte erlangde in ons Vaderland den naam van Spaansche pokken, Sedert het midden der voorgaande eeuw kwam men tot de overtuiging, dat de druiper geheel iets anders is dan syphilis en hiermede in geenerlei verband staat. In het tweede vierde deel onzer eeuw werd de leer van de syphilis geheel en al omvergeworpen door Ricord, maar ook de zijne onderging hetzelfde lot. In weerwil van de algemeene verspreiding van deze noodlottige ziekte is zij niet meer zoo kwaadaardig als te voren. Het voortdurend bestaan der syphilis wordt bevorderd door de openbare en nog meer door de geheime prostitutie en omdat men vergeet wat Erasmus in zijne „Colloquia” gezegd heeft: „Istud malum adfrieabis iis, qui tibi debuerant esse carissimi et ipse per omnem vitam putre cadaver circumferes (die kwaal zult gij aan wrijven aan hen, die u het dierbaarst hadden moeten zijn en zelf zult gij geheel uw leven een verrot ligchaam omdragen)”.
