Historische genootschappen noemt men wetenschappelijke vereenigingen, welke de beoefening der vaderlandsche geschiedenis zoeken te bevorderen. In 1819 werd er in Duitschland een opgerigt op aansporing van den minister Stein, namelijk het „Gesellschaft für Deutschlands ältere Geschichtskunde” te Frankfort aan de Main, hetwelk vooral eene critische uitgave van bronnen der Duitsche geschiedenis beoogde. Het voorbeeld werd nagevolgd en in 1866 bestonden er reeds 70, die allengs in het bezit kwamen van belangrijke boekerijen.
Een algemeen orgaan vonden zij eerst in de „Jahrbücher der Vereine für Geschichte und Alterthumskunde (1831—1832)” van Wigand, en later in het „Algemeiner Zeitschrift für Geschichte (1844—1848, 10 dln)” van A. Schmidt. Eindelijk zijn in 1852 de afzonderlijke Vereenigingen tot één geheel zamengesmolten, hetwelk sedert 1853 het „Correspondenzblatt des Gesammtvereins der deutschen Geschichtsund Alterthumsvereine” uitgeeft.
De meeste historische genootschappen bestaan in Pruissen. Van deze vermelden wij dat voor Brandenburg te Berlijn, dat voor Silezië te Breslau, dat voor Saksen en Thüringen te Hallo, dat voor Pommeren te Stettin, dat voor Ermland te Brunswijk, dat voor Westfalen en Münster te Minden en dat voor de Neder-rijn te Keulen. Daarenboven houden ook andere genootschappen er zich bezig met de beoefening der geschiedenis. Voorts bloeijen de historische genootschappen in Beijeren, waar koning Maximilaan II in 1858 eene afzonderlijke Historische Commissie benoemd heeft, — en men vindt er wijders in verschillende andere Duitsche Staten, alsmede in de vrije steden. — Ook in Oostenrijk, Zwitserland, België, Frankrijk en Engeland heeft men zoodanige genootschappen, en in ons Vaderland werken niet alleen onderscheidene provinciale genootschappen in dien geest, maar maakt bovenal het Historisch Genootschap te Utrecht zich verdienstelijk door de uitgave van weinig bekende, merkwaardige geschriften, welke licht verspreiden op de geschiedenis der Nederlanden.
