Cognatie, in wijderen zin, is de verwantschap, die door afstamming van denzelfden stamvader tusschen eenige personen bestaat. Deze heeten dan cognaten of bloedverwanten. Cognatie wordt hier als bloedverwantschap gesteld tegenover affiniteit of zwagerschap. In engeren zin zijn de cognaten in het Romeinsche regt die bloedverwanten, wier verwantschap door afstamming van eene vrouw ontstaan is.
De cognaten behooren dus eigenlijk niet meer tot de familia in engeren zin; zij zijn met haar, door wie de afstamming haar oorsprong nam, in de familie van haar echtgenoot overgegaan. Zoons van dochters zijn voor den grootvader dus cognaten, — en omgekeerd. De familieregten, als de patria potesias of vaderlijke magt, de tutela of voogdij, en het erfregt behooren oorspronkelijk alleen aan de agnaten. Zie aldaar.
Justinianus hief, wat het erven betrof, het onderscheid tusschen agnaten en cognaten op. De cognaten heeten in het oud-HolIandsch regt spilmagen.
