Bordeaux of Bourdeaux, ééne der grootste, schoonste en rijkste steden van Frankrijk en de hoofdstad van het departement Gironde, ligt op eene uitgestrekte vlakte en aan den benedenloop der Garonne, halvemaansgewijs gebouwd op den linkeroever van deze rivier, en telt ongeveer 200000 inwoners. Zij is door spoorwegen over Orleans en Limoges met Parijs, voorts met Bayonne en Tarbes, met La Teste, over Toulouse met Cette, en met Lyon verbonden. Over de rivier, die zich op een afstand van 12 uren gaans in zee uitstort, leidt eene steenen brug naar het dorp La Bastide.
Die brug is 500 Ned. el lang en 15 Ned. el breed, met hare 17 bogen door Deschamps den vader op een lossen zandgrond gebouwd (1811 — 1821) en heeft omstreeks 8 millioen francs gekost. De haven, door de rivier gevormd en voor de grootste koopvaardijschepen toegankelijk, kan meer dan 1000 vaartuigen bevatten. Van de brug aanschouwt men ter regterhand de oude stad met naauwe straten en ouderwetsche huizen, en aan de linkerhand het nieuwe gedeelte, de wijk “Les Charterons”, den zetel van den handel, met ruime straten, aangename wandelplaatsen en fraaije pleinen. Bordeaux is van alle zijden door water omgeven, ten oosten door de Garonne, ten zuiden en ten westen door de Deveze, Peugue en Bêgles, en ten noorden door de Bourde en de Jalle, en daarenboven door uitgebreide moerassen. Boven de brug bevinden zich vóór de kaaijen de scheepstimmerwerven, en beneden de brug volgt op de Quai de Bourgoyne het tolhuis, het beursplein met de beurs, de Place-Richelieu, de Quai Louis XVIII, en daarachter de Place des Quinconces, die ongeveer 36 Ned. bunders groot en van lanen doorsneden is.
Daaraan grenzen de Jardin public, de Jardin botanique enz. Er zijn 47 R. Katholieke kerken en ééne Protestantsche benevens eene synagoge. De merkwaardigste daarvan zijn de Gothische hoofdkerk met prachtige torens ter hoogte van 80 Ned. el, de Notre-Dame en de oude Ste Croix uit de 7de eeuw. Tot de overige belangrijke gebouwen behooren het aartsbisschoppelijk paleis (thans het stadhuis), het oude raadhuis, het hotel der prefectuur, het marine-hótel, de beurs en de groote schouwburg.
Bordeaux is de zetel van een aartsbisschop, die over 6 bisschoppen is gesteld, van een Protestantsch consistorie, van een hoog-geregtshof enz. De universiteit, aldaar in 1441 door paus Eugenius IV gesticht, is sedert 1839 eene Academie Universitaire met 4 faculteiten en 15 hoogleeraren. Voorts is er eene Academie van Wetenschappen met eene bibliotheek, die 128000 boekdeelen telt, een collége, 2 godgeleerde seminariën, eene genees- en heelkundige school, eene sterrewacht, een groot aantal andere scholen, een doofstommeninstituut en onderscheidene inrigtingen van weldadigheid. De nijverheid bloeit er ongemeen: men heeft er suikerraffinaderijen, brandewijn- en likeur-stokerijen, azijnmakerijen, katoenfabrieken, hoeden- en papierfabrieken, touwslagerijen enz.
De handel wordt er op uitgebreide schaal gedreven, en Bordeaux is na Marseille en Havre de grootste koopstad van Frankrijk. Verbazend groot is het aantal schepen, dat er jaarlijks binnenvalt. Het bedroeg reeds in 1861 nagenoeg 2000 vaartuigen voor den buitenlandschen handel. Zij is de stapelplaats van den Franschen wijnhandel.
De stad droeg in den tijd der Romeinen den naam van Burdigala en was de hoofdplaats der Bituriges Vivisci en van de provincie Aquitania II. De dichter Ausonius, die er geboren werd, beschrijft haar als door muren en torens omgeven, met vele paleizen en tempels versierd, als de voornaamste handelplaats van Zuidwestelijk Gallië en als de zetel der wetenschap. Het Christelijke tijdperk harer geschiedenis neemt een aanvang in 272. Zij werd in 401 door de Wandalen, Alanen enz. verwoest, kwam 5 jaar later in de magt der Gothen, in 507 in die van Chlodwig, koning der Franken, werd in 732 door de Mooren uit Spanje onder Abd-er-Rahman veroverd en geplunderd, en in 735 weder door Karel Martel bemagtigd. Karel de Groote benoemde in 778 een graaf van Bordeaux. In de 9de eeuw werd zij door de Noormannen bij herhaling geplunderd en verwoest, maar omstreeks 900, onder Karel de Eenvoudige, weder opgebouwd en tot een graafschap verheven. Eerst in het midden der 12de eeuw, onder de Engelsche heerschappij, begon zij op nieuw te bloejjen; zij werd door Hendrik II uitgelegd en met privilégiën begiftigd, welke Hendrik lIl bevestigde.
Toen de Zwarte Prins, een zoon van Eduard III, het land van Bordeaux (Guienne) als vorstendom verkreeg, werd zij de zetel van een glansrijk hof.Ten tijde van Richard III (1379) verzette zich Bordeaux, aan het hoofd van een verbond der steden van Bordelais, tegen de aanvallen der Franschen, maar moest in 1451 capituléren. In 1572 herhaalde de gouverneur Montferrand er de gruwelen van den Bartholomaeus-nacht, zoodat er 2500 menschen gedood werden. Ten tijde der revolutie van 1789 was zij de voornaamste zetel der Girondijnen, weshalve zij door de mannen van het Schrikbewind werd ingenomen. In 1845 is een gedeelte der stad afgebrand. In December 1870 werd zjj de zetel van eene delegatie der Fransche regering, en de Nationale Vergadering, den 8sten Februarij 1871 in Frankrijk gekozen, hield er aanvankelijk hare vergaderingen, welke den 10den Maart daaraanvolgende naar Versailles werden verlegd.
De Landes de Bordeaux zijn heidevelden, afgewisseld door moerassen en stuifzand en in de nabijheid van Bordeaux gelegen.
