was een stad in het landschap Lakonië in den Peloponnesus (Morea), het Zuidelijke schiereiland van Griekenland.
In ± 1000 voor Chr. werd het dal van den. Eurotas veroverd door de uit het Noorden komende Doriërs. De oorspronkelijke bevolking maakten ze tot slaven. De indringers, Spartanen of Spartiaten geheten, vormden hier een kleine minderheid. Alle burgers hadden gelijke rechten, zij kregen allen van den staat een even groot stuk land, dat aan den staat bleef en dat zij door de slaven (de Heloten) lieten bebouwen.
De Spartanen wijdden hun gehele leven aan den krijgsdienst. De zwakke kinderen werden te vondeling gelegd, de stevige tot hun zevende jaar thuis opgevoed, daarna leefden zij in groepen, onder leiding van ouderen, in tenten en werden ze in het krijgsbedrijf onderwezen. Hun leven was uiterst sober, ze moesten ontberingen leren dragen, pijn leren lijden, enz.
Ook later, als ze volwassen waren geworden, bleven ze verenigd in tentgenootschappen, en beoefenden samen den wapenhandel. Alleen de getrouwden brachten enigen tijd in hun gezinnen door.
In de eerste eeuwen na hun vestiging nam het aantal Spartanen toe en bestond er behoefte aan land, daarom veroverden ze eerst geheel Lakonië en vervolgens de aangrenzende gebieden, samen het tweevijfde van den Peloponnesus.
Behalve de Spartanen en de Heloten bestond er een derde bevolkingsklasse in Sparta, de perioiken, die persoonlijk vrij waren maar geen staatkundige rechten hadden.
Het bestuur was geheel in handen der Spartanen. Aan het hoofd stonden twee koningen, gesteund door de geroesia, een vergadering van 28 mannen op leeftijd. Dezen vulden de macht der koningen gedeeltelijk aan, maar beperkten deze tegelijkertijd en hielden elkaar zo in evenwicht.
Naast en boven deze regeringspersonen werden jaarlijks vijf ephoren gekozen, die sedert de 6e eeuw vooral in vredestijd grote macht bezaten en wier taak het was, de overlevering hoog te houden en alle verandering tegen te gaan.
Geroesia en ephoren werden gekozen door de volksvergadering (Agora) van alle Spartanen, ouder dan 30 jaar.
Het merkwaardige was, dat die vier regeringslichamen van elkander afhankelijk waren, elkander aanvulden en controleerden, zodat geen van alle de heerschappij aan zich kon trekken. Deze staatsregeling staat op naam van Lycurgus (± 800 v. Chr.).
In later jaren bleef Sparta bij de andere Staten van Griekenland in ontwikkeling achter.
Sparta is nooit ommuurd geweest, het leger bood voldoende bescherming . Op de plek, waar eens het oude Sparta lag, ligt nog het kleine plaatsje Sparti.
