De Nederlandse opvoedkundige Gerard Jan Ligthart werd in 1859 te Amsterdam uit behoeftige ouders geboren; opgeleid voor onderwijzer, werd hij op 27-jarigen leeftijd hoofd van de school in de Tullinghstraat te ’s Gravenhage, welke betrekking hij tot zijn dood in 1916 bekleedde. Zijn kinderjaren heeft hij beschreven in: Jeugdherinneringen.
Jullie hebt ongetwijfeld in je schooljaren wel een of meermalen ’n onderwijzer of onderwijzeres, ’n leraar of lerares gehad, bij wien ’t in de klas altijd prettig en rustig was, bij wien niemand er aan dacht „herrie te schoppen”, bij wien veel werd geleerd en met opgewektheid werd gewerkt.
Zulk een onderwijzer was Jan Ligthart; dat heeft hij getoond als klasse-onderwijzer, als schoolhoofd, als leraar aan de Haagse Normaalschool en als leider van verschillende cursussen.
Ligthart was een uitstekend stylist: èn voor volwassenen èn voor kinderen kon hij de grote gaven van verstand en hart, die zijn deel waren, in mooie, heldere en vaak geestige taal weergeven. En zo heeft hij een groter^ invloed uitgeoefend op de opvoeding en het onderwijs in de laatste 40 jaren.
In zijn praktijk en in de vele opstellen en artikelen in zijn weekblad „School en Leven” toonde Jan Ligthart steeds de mening te zijn toegedaan, dat het kwaad alleen kan worden genezen en voorkomen door het goede. Zoek bij hen, die ge moet opvoeden, naar het goede, — maak dat tot uw aangrijpingspunt. Die manier van doen gaf hij verschillende typische namen; zo sprak hij van „Jordaanpaedagogiek”, daarmee bedoelende, dat de opstandige neigingen van de bewoners des Jordaans, een wijk in Amsterdam, waar Jan Ligthart als kind heeft gewoond, door vertrouwen en tegemoetkomendheid beter werden bestreden dan door den politiestok of de revolver. Elders heeft hij ’t over de „sinaasappelmethode”, waarmee hij zeggen wil, dat de straatjongens, die voor uw deur en onder uw raam herrie schoppen, eerder hun streken zullen staken, indien ge hun een sinaasappel geeft dan een dracht stokslagen. Wie wil opvoeden, moet beginnen met op te treden in liefde en vertrouwen, vertrouwen ook in de krachten, die in het kind aanwezig zijn. Eén keer: „Doe dat” is van meer betekenis dan honderd keer: „Dat mag je niet doen”. Deze en nog veel meer mooie en goede denkbeelden heeft hij in zijn opstellen uiteengezet. Na zijn dood zijn deze bundels door de goede zorgen van Prof. Casimir in een volksuitgave algemeen verspreid en zo zijn Ligtharts ideeën in tal van huiskamers en schoollokalen doorgedrongen. Verschillende van deze bundels zijn vertaald in het Frans, het Zweeds, Duits en Deens.
De betekenis van Jan Ligthart voor de school ligt voornamelijk in de mooie, geheel in den kindertoon gehouden leesboekjes, die hij met de heren Scheepstra en Cremer schreef. Ieder kind in Nederland kent ze: „Ot en Sien”, „Pim en Mien”, „Dicht bij huis”, „Nog bij moeder”, „Het boek van Piet van Dam”, „Op de fiets door Nederland” enz.
Jan Ligthart heeft de onderscheiding genoten, door de Koningin te worden uitgekozen om leiding te geven aan het lager onderwijs van Prinses Juliana.
Hoezeer zijn werk en zijn persoonlijkheid door de Koningin werden gewaardeerd, blijkt wel uit het treffende woord, waarmee zij Jan Ligthart eens aanduidde: „De vriend en de beschermer van het kinderhart”.
Jan Ligthart, die in 1916 overleed, is begraven op het kerkhof te Dieren; op zijn grafsteen staat een woord van hemzelf, dat spreekt van een diepe levensovertuiging:
„De gehele opvoeding is een kwestie van liefde, geduld en wijsheid en de laatste twee groeien, waar de eerste heerst”. En daaronder: „Gods weg is volmaakt.”
