Men zegt wel eens, wanneer naar de betekenis van het woord basiliek wordt gevraagd: „een basiliek is een oude kerk”. Toch is dit niet helemaal juist, hoewel sommige oude eerbiedwaardige kerken den naam dragen van basiliek.
Oorspronkelijk werd het woord, hetwelk „koninklijk” betekent, in een andere betekenis gebruikt. Bij de Romeinen waren de basilieken een soort van gebouwen, waarin zij hun rechtzittingen hielden en handelszaken afdeden. Die basilieken hadden een rechthoekigen vorm. Rijen zuilen, gewoonlijk twee, stonden er binnenin en aan een der smalle zijden was een halfrond uitgebouwde nis, waar het gerechtshof plaats nam.
Een van de oudste basilieken bestaat nog. Het is die te Trier, die in 1846 tot Protestantse kerk verbouwd en ingericht is. Sommige geleerden menen, dat die oude Romeinse gerechtsgebouwen tot voorbeeld hebben gediend voor de alleroudste Christelijke kerken, andere geloven evenwel, dat deze gebouwd zijn naar het voorbeeld van de Romeinse woonhuizen.
In ieder geval worden de oudste Christelijke kerken vaak basilieken genoemd. Zo’n Christelijke basiliek ziet er als volgt uit:
Een langwerpig gebouw, door rijen van zuilen in drie of meer ongelijke beuken verdeeld, aan den enen smallen kant voorzien van een halfronde nis (apsis). Later heeft men aan beroemde of oude kerken den eretitel van basiliek gegeven, b.v. aan vier kerken te Rome, n.l. de San Pietro in Vincoli, de Santa-Paul, de Sint-Jan van Lateraan en de Sint-Maria-Maggiore. In ons land zijn twee basilieken, n.l. de Katholieke kerken te Sittard en Oudenbosch.
