LATA (OBSERVANTIA). (De ruime of minder strenge regel of Orde.) In 1767, ontstond er te Weenen eene scheuring in de Orde der Strikte Observantie. Zij, die zich afzonderden, en die door de leden der Strikte Observantie bestempeld werden met den naam van klerken der Observantia lata, of van den ruimeren Ordesregel, wilden zich niet aan de nieuwigheden der Strikte Observantie onderwerpen, maar begeerden een nieuw stelsel te vormen. Sedert nogtans de zoogenaamde Strikte Observantie geheel is te niet gegaan, heeft ook de tegenstelling opgehouden, en noemt men dat systema thans algemeen, dat van ZINNENDORF (zie dat Art. en het Art. STARCK). Gelijk bekend is, poogt dit stelsel een kannonieken grond of glimp, voor al de als overgeleverd opgegevene gebruiken, aan te voeren, en belemmert elken stap ter verbetering.
Zij vleiden zich alleen de geheimen der Broederschap te bezitten, en de plaats te kennen, waar de rijkdommen der Tempeliers waren nedergelegd. Zij kenden zich zelven niet slechts eene meerderheid toe, op de Orde der Strikte Observantie, maar ook op de gewone Metselarij. Het voorwerp van hun onderrigt bestond in het bevel over de geesten, het zoeken van den philosophischen steen en het vestigen van het duizendjarig rijk. Hunne kundigheden waren verdeeld in tien graden, of trappen van onderwijs, en wared genaamd: Leerling, Gezel, Meester, Afrikaansche Broeder, Ridder van St Andries, Ridder van den Arend, of uitverkoren Meester, Schotsch Meester, Souverein Magiër, Provinciaal Meester van hetroode Kruis, en Magiër, of Ridder van den Glans en het Licht. Deze laatste graad was onder-verdeeld in vijf deelen, bevattende: den Ridder van het derde Jaar, den Ridder van het vijfde Jaar, den Ridder van het zevende Jaar, den Ridder Leviet en den Ridder Priester. Men moest Roomsch-Katholijk zijn en al de militaire graden van de Strikte Observantie hebben, om in de geheimen der klerken te kunnen ingewijd worden.
De leden dezer Orde verhaalden, dat zij onbekende oversten hadden, maar de openbare hoofden der Broederschap, waren de Baron VAN RAVEN, in Mecklenburg, de godsdienstleeraar STARCK, te Koningsbergen, enz. (Zie verder het Art. ZINNENDORF en OBSERVANTIA STRICTA). Onder al de stelsels heeft er zich geen onverdraagzamer betoond dan dat der late Observantie, welker opperbestuur, de Groote Lands-Loge te Berlijn is. Men vervolgde zelfs de zoodanige reg.\ MM.\, welke blijk gaven van eenige verdraagzaamheid, ten opzigte van Loges, die andere stelsels waren toegedaan.
