In de Middeleeuwen kende men de eed bi God die hem crucen liet ‘bij lezus Christus die zich liet kruisigen’. Bij het kruis wordt niet alleen gezworen, het wordt ook aangetroffen in verwensingen.
In de historische eedformule bij Gods kruis worden God en zijn kruis tot getuigen aangeroepen dat men de waarheid spreekt. Het ijdel gebruik van die formule maakt haar tot lijdensvloek, die, om anderen niet te kwetsen, verbasterd en dus afgezwakt kon worden.
In het Frans kennen wij de uitdrukking par la croix de Dieu, in het Engels is overgeleverd by God’s cross, gog’s cross en in het Duits potzgrutz. De verbastering die bij ons is overgeleverd luidt (by) gan(t)s kruys ‘bij het kruis waaraan Jezus gestorven is’. Uit de verbastering gans cruysen ontstaat mogelijkerwijsgans kruiken en dan vervolgens wellicht ook gans potten enplatielen. Een plateel is een vlakke schotel of schaal, van metaal, hout, aardewerk enz.
Als bastaardvloek is gans potten en platielen opgetekend in Een Tafelspel van Meester Kackadoris ende een Doof-wijf met Ayeren [1596]: “Siet altijt is hy myn op die hielen, Gans potten en platielen dat is te stout” ‘altijd zit hij mij achterna, verdomd, dat is te vermetel’. In het hedendaags Nederlands kennen wij ook de verwensing zak door je kruis! ‘krijg iets vreselijks’.
Natuurlijk gaat het hier om een metaforisch gebruik van kruis in de betekenis ‘lichaamsdeel’. Eenmaal noteerde ik de verwensing krijg nou het kruis van Jezus op je hoofd! De emotionele betekenis daarvan duidt op woede, wrevel, haat, ergernis e.d. en kan weergegeven worden met ‘barst maar, bekijk het even’.zie God.
