landschap (compartimenti) in Midden-Italië, tot 1859 een zelfstandig groothertogdom, 24.104 km.2 groot en bijna 2Vo mill. inw.; is thans verdeeld in de prov. Florence, Lucca, Pisa, Siena, Arezzo, Grosseto, Livorno en Massa-Carrara.
Geschiedenis
Onder de Romeinen, die T. (in de middeleeuwen Tuscia genoemd), het middenstuk van het oude Etrurië, 280 v. Chr. geheel onderwierpen, verloor het volkomen zijn vroegere beteekenis; het kwam eerst onder de keizers weer op, werd 476 een deel van het rijk van Odoacer, herbloeide onder de OostGoten, voegde zich onder de invallende Grieken onder Narses, kwam na de Langobarden in het bezit van de Karolingen,. en werd vervolgens van beteekenis onder markgravin Mathilde. Na haar dood ontstond 1115 de groote strijd tusschen keizer en paus om haar bezittingen; Otto IV hernieuwde 1210 de keizerlijke aanspraken, evenals Frederik II, na wiens dood de Welfen in Umbrië en T. de overhand kregen; doch na hun nederlaag 1260 werd Manfred door bijna geheel T. gehuldigd, en toen deze door Karel I van Anjou was verslagen, had er een nieuwe omkeer ten gunste der Welfen plaats; in de plaats der splitsing in Welfen en Ghibellijnen kwam daarop de onophoudelijke strijd tusschen Bianchi en Neri, gedurende welken Florence zijn macht voortdurend verder uitbreidde, terwijl daarneven Pisa, Lucca en Siëna een zelfstandige positie innamen. Tevergeefs trachtten de duitsche keizers in het door steden-oorlogen verscheurde land weer macht te krijgen; ook den pausen gelukte dit niet. Ten slotte kwam geheel T., met uitzondering van Lucca en Siëna, onder de macht van Florence, dat beheerscht werd door de Medici’s, die 1532 de erfelijke waardigheid van hertog verkregen (zie voorts: Florence, en Medici); 24 Ang. 1569 ontving Cosimo van Pins Y den titel van groothertog van T. Toen 9 Juli 1737 de laatste Medici, Johan Gaston, overleden was, liet Frans Stephanus van Lotharingen, die 1736 met Maria Theresia huwde en wien in den vrede van Weenen 1735 de opvolging verzekerd was, T. door oostenr. troepen bezetten en het land door regenten besturen; onder zijn regeering en onder die van Leopold I (later als keizer Leopold II) werden het binnenlamdsch bestuur en de financiën geheel hervormd; Leopolds tweede zoon, Ferdinand III, moest Maart 1799 naar Weenen vluchten en bij den vrede van Lunéville 9 Febr. 1801 van T. afstand doen.
Te voren reeds was T. door Napoleon I benevens den Stato degli presidii (het vroegere spaansche gedeelte van Siëna) onder den naam van koninkrijk Etrurië aan hertog Lodewijk van Parma gegeven, doch 1807 werd het dezen weer afgenomen en 24 Mei 1808 bij het fransche keizerrijk ingelijfd; algemeen stadhoudster met den titel van groothertogin van T. was Napoleon’s zuster Elisa Bacciocchi; na Napoleons val keerde Ferdinand III in Sept. 1814 naar Florence terug en door het congres van Weenen 1815 werden Elba, de Stato degli presidii en Piombino definitief met T. vereenigd. Toen de ital. hervormingsbeweging ook T. aantastte liet Leopold zich door haar voortdrijven en wees de aangeboden militaire hulp van Oostenrijk af; 1848 schonk hij aan zijn volk een constitutie. Bij' het uitbreken van den opstand in Lombardije trokken ook tosc. troepen en vrijkorpsen tegen Oostenrijk op; de révolutionnaire beweging nam in T. meer en meer toe, waarop Leopold 21 Febr. 1849 Florence verliet en zich naar Gaëta begaf, waarheen ook Pius IX zijn toevlucht genomen had. Daarop werd te Florence een voorloopige regeering aangesteld en 27 Maart Guerrazzi met de dictatuur bekleed; deze moest echter weldra wijken voor een tegenrevolutie der gematigde liberale partij, welke den groothertog verzocht, als constitutioneel vorst naar zijn land terug te keeren. Deze stemde toe, doch liet tevens in ’t geheim een oostenrijksch leger T. 'binnenrukken; dit nam Livorno in en daarop onderwierp zich geheel T. aan de overmacht; vervolgens keerde Leopold II naar Florence terug en kondigde een amnestie af, maar stelde 6 Mei 1852 de tosc. constitutie buiten werking.
Het lot van T. en van zijn dvnnastie werd beslist door den italiaanschen oorlog van 1859. De tosc. politiek koos beslist partij' voor Oostenrijk, waardoor de gisting in het land haar tonpunt bereikte; Leopold II vertrok 27 April 1859 onder protest met zijn familie naar Oostenrijk; in Florence trad een voorloopige regeering aan liet bewind, welke den koning van Sardinië verzocht, de dictatuur te aanvaarden: dit werd afgewezen door Victor Emmanuel IL die echter T. voor den duur van den oorlog onder zijn bescherming nam. Inmiddels landde een fransch leger in Livorno, en de opperbevelhebber prins Jérôme Napoleon vestigde 31 Mei zijn hoofdkwartier in Florence; 10 Juni werd gelast, dat alle ambtenaren aan koning Victor Emmanuel als protector der nationale regeering van T. den eed moesten afleggen. De vredespreliminairen van Villafranca 11 Juli bepaalden de restauratie der habsburgsch-lotharingsche dynastie in T., doch de gemeenten verklaarden zich met overgroote meerderheid voor haar afzetting, die door de nat. vergad. uitgesproken werd; 11 en 12 Maart 1860 verklaarde zich de volksstemming voor de annexatie aan Sardinië. Vervolgens werd door decreet van Victor Emmanuel van 22 Maart, T. met het het koninkrijk Sardinië vereenigd, waartegen groothertog Ferdinand tevergeefs protesteerde. Begin 1861 werd de inlijving voltrokken.
