of evangelische broedergemeenten, godsdienstige gezindte die afstamt van de oude broederkerk in Bohemen en Moravië, in 1457 tot stand gekomen door de stichting van het broederverbond en twee eeuwen later door vervolging nagenoeg geheel te niet gegaan. Eenigen der overgebleven leden vonden een schuilplaats op de goederen van den graaf von Zinzendorf in Saksen, bouwden aldaar het vlek Herrnhut (hoede des Heeren, in 1900: 1242 inw.) en stichtten in 1727 een broedergemeente, welke het begin en het middelpunt eener nieuwe broederkerk is geworden.
Deze broederkerk, zooals zij nu bestaat, heeft drie afdeelingen, in den ruimeren zin des woords provinciën genoemd, welke ieder hare provinciale synode en provinciaal kerkbestuur hebben, ondergeschikt aan de algemeene synode en het hoofdbestuur der kerk. Die provinciën zijn het vasteland van Europa, Groot-Britannië en Amerika. Het hoofdbestuur is nog altijd gevestigd te Hernnhut. De dienaars der kerk zijn onderscheiden als bisschop, presbyter en diaken. De bisschoppen zijn gesteld om de presbyters en diakens te wijden tot hun bediening. De presbyter is de eerste voorganger der gemeente, voorzitter van het college van ouderlingen en gewoonlijk tevens de predikant der gemeente.
Zijn medehelpers in prediking en bediening der sacramenten zijn de diakens, die meer bijzonder met het bestuur der opvoedingsgestichten en andere gemeenteinrichtingen belast zijn. Het beroep tot de bediening der gemeenten gaat van het provinciaal kerkbestuur uit. Uit de bestuurders der gemeente en uit eenige daarvoor aangewezen gemeenteleden wordt de raad der gemeente gevormd, die de algemeene belangen der gemeente, evenwel onder het toezicht van het college van ouderlingen, te behartigen heeft. De broedergemeenten hebben zich van den beginne daarin onderscheiden, dat zij luthersche en gereformeerde leervormen in zich vereenigen. Van het vele eigenaardige, dat tot deze gemeenten behoort, zij hier nog vermeld, de verdeeling der gemeenten in dusgenoemde koren van kinderen, ongehuwde broeders, ongehuwde zusters, gehuwden en het onderhouden van dusgenoemde liefdemaaltijden. De H. hebben steeds een groote mate van zendingsijver aan den dag gelegd.
De poging om het bewerken van Suriname voor te bereiden (1734) gaf aanleiding dat de H. ook hier te lande bekend werden. Wel zochten andere prot. gezindten hun vestiging hier te voorkomen, doch de H. vonden machtige beschermers en in 1737 stichtten zij, op de goederen van prinses-weduwe Louise Maria van Oranje, nabij IJselstein, een kolonie, ’s Heerendijk geheeten, die tot 1770 bestond. In 1744 werd een gemeente gesticht te Haarlem, in 1746 een te Zeist.
