Gepubliceerd op 20-01-2021

D

betekenis & definitie

de vierde letter en derde medeklinker der van het latijn afgeleide alphabeten, staat als de zachte muta tegenover de scherpe t. De latijnsche d komt overeen met de delta der Grieken en de daleth der Phoeniciërs. De d is ook de vierde letter in het hebreeuwsch, evenals in de grieksch-latijnsche talen. Het phoenicische letterteeken, dat in het vierkante hebreeuwsch zijn driehoekigen vorm verloor, om in het arabisch te worden afgerond, , is in het klassieke grieksch een driehoek gebleven, evenals in de hiervan onmiddellijk afgeleide alphabeten, als het russische. De paleographische afwijkingen, die de geschreven d in den loop der tijden - heeft ondergaan bestaan in hoofdzaak uit wijzigingen in den stok (rechtop, achter- en voorwaarts omgekruld, ook van onder uitstekende enz.), die ook wel ten halve is weggelaten geworden, als b.v, in de was-tabletten van Pompeji, waar de d tot een a is geworden.

De d ontstaat in de normale uitspraak daardoor, dat een uit de longen omhooggedreven luchtstroom de stembanden in trilbeweging brengt, echter voor in den mond door een contact der tong met het gehemelte wordt gestuit, en dan bij het plotseling openen dezer afsluiting ontsnapt. De physioloog Brücke onderscheidt ten opzichte der articulatie vier variëteiten, nl. de alveolaire (voortgebracht door de punt der tong te drukken tegen het tandvleesch der bovenste tanden), de dorsale (met den rug der tong gevormd), de cerebrale (die in het Sanskriet, welke taal hiervoor een bijzonder teeken heeft, en in het engelsch voorkomt) en de dentale. In het engelsch heeft d ook als eindletter haar natuurlijke waarde: in het nederl. wordt zij in dit geval als t uitgesproken, gelijk ook de duitschers en de franschen gewoon zijn; de laatsten geven de eind-d echter zijn gewone waarde in eigennamen (David, enz.) en in het woord sud, terwijl zij haar als eindletter geheel niet uitspreken als er een r aan voorafgaat (Gérard), en geheel als t behandelen als zij moet overgaan op een volgend met een klinker aan vangend woord (grand homme: gran-tome).

Als romeinsch getalteeken werd de D algemeen gebezigd om een hoeveelheid van 500 voor te stellen (ontstaan uit de halveering van het teeken CIO = 1000); D met een streepje er boven stelde het tiendubbele van dat getal (5000) voor. Bij de Grieken werd de hoofdletter D, als initiaal van het woord deka (tien), gebezigd bij inscripties enz. om het getal 10 voor te stellen; de gewone letter d beteekende van boven geaccentueerd (d') vier, van onder geaccentueerd vierduizend.

In het muntwezen is D afkorting van dollar, en van alle amerik. muntstukken van omstreeks f 2.50 waarde in het algemeen. Op nieuwe duitsche rijksmunten beteekent D: geslagen te München; op oostenrijksche: te Graz, op pruisische van 1817—48: Düsseldorf; op oude fransche: Lyon.

D. afkorting bij de internationale télégraphié: dringend telegram.

In de muziek : de tweede toon van de toonschaal waarvan C (ut, do) de grondtoon is, en dezelfde toon als de ital. en fransche re; toonschaal van D: toonschaal waarvan D de grondtoon is (lage D, hooge d). Als afkorting beteekent d rechterhand (droite, dextra, destra) ; d. c. is da capo ; d. s. : dal segno.

D in de scheikunde: vitriool.

Voor de met D aanvangende afkortingen zie op de alphabetische plaats.