(lat. Pompei) oscische stad van Campanië, niet ver van de monding der rivier Sarnus (thans Samo) in de golf van Napels, nabij den zuidelijken voet van den Vesuvius gelegen.
Evenals de naburige steden werd zij op het eind der 4de eeuw v. Chr. in de oorlogen tusschen Samnieten en Romeinen gewikkeld en tengevolge daarvan aan de romeinsche heerschappij onderworpen. 90 v. Chr. sloten de Pompejanen zich aan bij den opstand der italische bondgenooten tegen de romeinsche suprematie; na onderdrukking van den opstand strafte Sulla P. door een gedeelte der stad en haar landerijen toe te wijzen aan zijn veteranen. Sedert werd de stad om haar bekoorlijke ligging door de voorname Romeinen als buitenverblijf gekozen; het aantal inwoners van P. zal ongeveer 12—20000 hebben bedragen. In 63 na Chr. werd de stad door een aardbeving geteisterd, waarbij tal van gebouwen beschadigd werden. De nieuwopgerichte bouwwerken waren slechts voor een gedeelte voltooid, toen de verschrikkelijke uitbarsting van den Vesuvius 24 Aug. 79 na Chr. plaats had, waarbij P. evenals Herculanum en eenige kleinere plaatsen in den omtrek anderhalven dag lang met een regen van asch en stukken puimsteen overdekt werd.
Herhaaldelijk werden pogingen gedaan om de stad weer te betrekken, doch er vormde zich geen blijvende nederzetting meer op de plaats van P.; bijna 17 eeuwen lang bleef de stad onder de 6 m. hooge vulcanische deklaag begraven en vergeten. Eerst in 1748 gaf een toevallige vondst aanleiding tot nauwkeuriger onderzoekingen, welke sedert, hoewel met tusschenpoozen, tot op den huidigen dag zijn voortgezet.. Bijzonder rijk aan gevolgen waren de opgravingen van 1763 tot 1775, welke de beide theaters, verschillende tempels, de gravenstraat benevens verschillende daaraan gelegen villa’s aan het licht bracht. Onder de regeering van Murat (1808—15) werden ook belangrijke opgravingen gedaan; na den terugkeer der Bourbons werden deze wel voortgezet, doch met steeds afnemenden ijver. Sedert Napels bij het koninkrijk Italië werd aangesloten (1870) begon de nieuwe periode der opgravingen, welke voor de wetenschap de rijkste vruchten zou dragen. Onder deleiding van Fiorelli (zie ald.) begon een systematische en zorgvuldige blootlegging van het bedolvene.
De stad P. heeft een ovalen vorm; de beide doorsneden bedragen omstreeks 1200 en 700 m. en de omtrek ongeveer 3 km. De stadsmuur, op korte afstanden door torens, versterkt, heeft acht gedeeltelijk goed bewaard gebleven poorten; de lengte bedraagt ongeveer 2000 m. Vooral van belang is P. voor de kennis van den bouw van particuliere woningen; als voorbeeld daarvan dient vooral d® z.g. Casa di Pansa genoemd te worden. De muren der huizen waren meestal rijk voorzien met frescoschilderingen, waarvan de voornaamste zich thans in het museum te Napelsbevinden. Van meubels, die . meest uit hout waren vervaardigd, is natuurlijk zeer weinig over; daarentegen geven de uit hechter materiaal vervaardigde voorwerpen van huiselijk gebruik een hoogen dunk van de voortbrengselen der kunstnijverheid.
