Op apegapen liggen is een schertsende uitdrukking voor: op sterven liggen, naar zijn laatste adem happen, maar heeft eveneens als betekenis: het door grote inspanning van het lichaam of de geest benauwd krijgen. Niet juist is de veronderstelling dat deze zegswijze is afgeleid uit het gapen van apen.
Misschien, zo neemt men aan, was de oorspronkelijke vorm hapegapen of happegapen (dat wil zeggen happen naar adem en daarbij de mond wijd openen) en kon in de volksmond door de bijgedachte aan een wijd gapende aap het woord apegapen ontstaan. Het woord is eerst laat in de schrijftaal doorgedrongen. Ter illustratie uit de klassieke bakvissenroman Joop ter Heul van Cissy van Marxveldt (1889-1948) de passage waarin een van Joops leraren haar vader om de hand van Joops oudere zuster Julie komt vragen:‘Onze klok sloeg net drie uur en die gaat twee minuten voor, toen om de hoek Smidt aan kwam zeilen, met ’n donkere hoed en vreselijk vooruitstekende knieën. Daar had ik nog nooit zo op gelet. We doken meteen, want hij keek starend naar ons huis.
“Heb je iets om naar beneden te laten?” vroeg Pop. “Julies haarnet bijvoorbeeld? Dat zal hij wel leuk vinden.” Ik zocht nog gauw naar een touw, maar Smidt was al binnen voor we het gevonden hadden. Toen gingen we op het bed zitten en wachtten.
“Nu ligt Julie op apegapen,” zei ik somber.’ {Joop ter Heul-Omnibus, Hoorn, ongedat., blz. 96, 97).
