Wie iemand naar zijn hand zet maakt hem of haar aan zich ondergeschikt. Oorspronkelijk werd dit naar zijn hand zetten alleen gezegd van dieren die zogenaamd ‘handtam’ werden gemaakt, zodat ze mak en gehoorzaam genoeg waren om uit de hand te eten.
Deze uitdrukking komt al voor in het dierenepos van Reinaart de Vos dat in grote trekken uit de tiende en elfde eeuw stamt. Terzijde zij opgemerkt dat de Roman de Renart in Frankrijk een zo grote populariteit heeft genoten, dat de eigennaam ‘Renart’ er het oorspronkelijke woord voor vos, goupil (uit het Latijnse vulpica, van vulpes), heeft verdrongen. Hieronder het citaat waarin sprake is van een kapoen (gesneden haan), die ‘tot der hand’ is gezet:‘Die pape hadde eenen cappoen, Een dat alrebeste hoen Dat men in die lande vant Hi was ghewent al toter hant.’ (Van den Vos Reynaerde, Groningen 1969, vers 1533-1536)
Het woord hand komt voor in een groot aantal overbekende uitdrukkingen, waarvan er hier enkele genoemd worden. Iets in de hand werken wil zeggen: iets bevorderen, en waarschijnlijk moet hierbij gedacht worden aan het werk dat een leerjongen aan een bekwaam vakman overgeeft zodat de laatste dit kan afmaken. Als iemand een zaak niet meer in de hand heeft, loopt deze hem uit de hand; dit laatste beeld is waarschijnlijk ontleend aan het trekdier dat voor een wagen ingespannen is.
