Experimentum crucis - Baco, die het eerst op de noodwendigheid van het E.opmerkzaam maakte, leert, dat men (om door de inductie tot de kennis van 't algemeen te komen) de afzonderlijke gevallen, instanties, moet verzamelen. Sommige van deze, de i. praerogativae, hebben bijzondere beteekenis, bewijzen meer dan vele andere. Daaronder behooren vooral de i. crucis (van crux = kruis, wegwijzer op twee- of driesprongen).
Als n.l. de geest in tweestrijd is bij de keuze tusschen twee oorzaken, die beide evengoed een verschijnsel verklaren, — moet men uitzien naar een feit, dat alleen door de eene oorzaak en niet door de andere kan verklaard worden. Zulk een feit is dan een crux, dat aanwijst welke richting men moet inslaan. Vandaar heeft de uitdr. experimentum crucis (instantia cr.) de beteekenis gekregen van: beslissende proef (besl. geval).
