Communisme - De leer of maatschappel. theorie, welke streeft naar afschaffing van den individ. eigendom en naar het in gemeenschap brengen niet alleen van de productiemiddelen, zooals het collectivisme wil, maar tevens van al het geproduceerde. De menschen moeten worden tezamen gebracht in koloniën, waar zij zullen wonen veelal in groote, kazerneachtige gebouwen althans de maaltijden gezamenlijk zullen gebruiken; de kinderen zullen gezamenlijk worden opgevoed; zelfs wordt soms gepleit voor een gemeenschap der sexen, waarbij de vrouw niet slechts aan één man zal behooren; de eenige maatstaf van ieders recht op het voortgebrachte zal de behoefte moeten zijn, dus niet, zooals het collectivisme op den voorgrond stelt, de arbeid, het aandeel, dat ieder in de voortbrenging heeft.
Het c. wil de maatschappij als het ware terugbrengen tot één familie. — Volledig comm. ideeën vindt men vooral ontwikkeld in de zgn. Staatsromans, zooals „De optimo reipublicae statu deque nova insula Utopia” (1516) van Thomas Morus, „Civitas Solis” („Zonnestaat”) (1620) van Campanella, „Histoire des Sevarambes” (1677), waarschijnlijk van Vairasse, „Naufrages des iles flottantes, ou la Basiliade de Bilpai” (1753) van Morelly, „Voyage en Icarie, roman philosophique et sociale” (1840) van Et. Cabet. In alle deze wordt een heilstaat op communist, grondslag geschilderd, zij het dan ook, dat zoowel Morus als Vairasse eenige moeilijkheden ontgaan door het vuile werk door buiten de gemeenschap staande slaven te doen verrichten. Ook anderen hebben, zij het in anderen vorm, commun. theorieën verkondigd. Zoo werd in 1795/6 in Frankrijk een commun. agitatie gevoerd door Baboeuf.
Ook kunnen worden genoemd de Italiaan Buonarotti, de Engelschman Robert Owen (1771 — 1858) en de Amerikaan Edward Bellamy, schrijver van „Looking backward” (1889). Langzamerhand is de socialist. propaganda meer in collectivistische richting gegaan. Pogingen om het c. door het stichten van koloniën in de practijk toe te passen zijn meermalen gedaan, maar hebben nimmer veel succes gehad. Het langst bleven zij veelal nog in stand, indien zij op eenigen godsdienst grondslag berustten. Meestal diende Amerika als terrein voor deze proefnemingen.
