[➝Lat. globus, kogel], v./m. (-s, -n), bol, meer speciaal een draaibare bol, die een beeld geeft van het aardoppervlak of van het uitspansel (met de voornaamste sterren en sterrenbeelden).
(e) Op een globe van de aarde zijn aangegeven de equator, de parallellen en de meridianen. Op een hemelglobe de hemelequator, de ecliptica, soms lengteen breedtecirkels. Omdat de gebruiker van de globe daarop het hemelgewelf van de buitenzijde ziet, vertonen de sterrenbeelden zich zoals zij zich voordoen in een spiegel. Terwijl op de aardglobe al le afmetingen zijn verkleind volgens een bepaalde schaal, is dit op de hemelglobe niet het geval (de straal van het hemelgewelf is willekeurig, van werkelijke afstanden is geen sprake); de hoekafstanden tussen de hemellichamen worden uitgedrukt in boogmaat.
De aardglobe geeft wegens de kleinheid van de afplatting der aardellipsoïde de onderlinge ligging der punten juist weer, dit in tegenstelling tot een kaart. De delen van de bol worden gedrukt op stroken papier van zodanige vorm en afmeting, dat zij zuiver aaneensluitend op de bol kunnen worden geplakt. De aardglobe is draaibaar, terwijl de aardas veelal een hoek van 23j° maakt met de verticaal. De hemelglobe is draaibaar om een as, gaande door de hemelpolen, waarvan beide tappen rusten in een verticale koperen cirkel, de vaste meridiaan, die met een kleine speling om de bol past en waaraan concentrisch met de polen een kleine uurcirkel, verdeeld in 24 uren, is bevestigd. Hierboven bevindt zich een wijzertje, dat kan worden versteld en de uurhoeken aangeeft.
geschiedenis. De vroegst bekende aardglobe is die van Krates van Mallos (ca.150 v.C.) te Pergamon. Bekende aardglobes zijn verder die van M. Behaim (1492, afb. aldaar), G.Mercator en J.Hondius.
Eudoxos (ca.190 v.C.) geldt als de uitvinder van de hemelglobe. De witmarmeren Farnesische hemelglobe (73 v.C.) bevatte de voornaamste sterrenbeelden. Bekende hemelglobes zijn die van Florence (1080), Velletri (1225), de Gottorpse hemelglobe met een middellijn van 3,5 m (1656-64 Sint-Petersburg), de globe voor Lodewijk xiv door Coronelli, middellijn 4 m (Marly) en de kosmoglobe van C. Garthe (1827).
