in de godsdienstgeschiedenis hulpmiddelen op de heilsweg, daarnaast echter ook middelen om bepaalde bijzondere vermogens te ontwikkelen. Zo kunnen in India en het Verre Oosten bepaalde yogaen medidatietechnieken voor beide doeleinden worden gebruikt.
Hetzelfde kan worden vastgesteld ten aanzien van bepaalde meditatievormen in de islam en het christendom. Andere vormen zijn alleen bestemd om het eerste doel te dienen. ➝meditatie.LITT. M.Éliade, Yoga, immortalité et liberté (1954); W.Evans-Wetnz, Tibetan yoga (2e dr. 1960).
De Rooms-Katholieke Kerk bouwde in deze voort op reeds in de christelijke oudheid en in de middeleeuwen systematisch opgebouwde geestelijke oefeningen (Johannes ➝Cassianus, ➝Moderne Devotie). De grote rooms-katholieke systematicus van de geestelijke oefeningen is ➝Ignatius van Loyola (♱1556). In zijn visie, neergelegd in de Exercitia spiritualia (1522-41), zijn de geestelijke oefeningen een onder leiding, doch persoonlijk en in afzondering voltrokken onderneming, waarbij iemand zich gedurende een viertal weken, dagelijks vier tot vijf maal één uur lang, bezint over een aantal logisch geordende onderwerpen (o.m. over de zin van het menselijk bestaan, het leven van Jezus, de navolging van Christus). Deze lange, rustige bezinning wil uitmonden in een fundamentele keuze, een beslist jawoord tot daadwerkelijke levensinzet voor Christus.
Dit door Ignatius ontworpen geheel, ook de ‘dertigdaagse retraite’ genoemd, wordt nog steeds in toepassing gebracht. Er ontstonden ook aanpassingen, meer speciaal voor leken: kortere retraites, recollecties, volksmissies, triduüms, novenen. Grootmeesters van de volksmissie waren o.m. ➝Vincentius a Paulo, Johannes Eudes, ➝Alfonsus Maria de Liguori. De praktijk der geestelijke oefeningen liep vanaf het midden der jaren zestig sterk terug, maar lijkt zich sinds ca. 1975 gestabiliseerd te hebben, terwijl de vorm opnieuw overdacht werd (➝spiritualiteit). Uitgave: De geestelijke oefeningen van S.Ignatius van Loyola (Ned. vert. 1968); P. Penning de Vries, Ignatius van Loyola, Geestelijke oefeningen en Geestelijk dagboek (1968). LITT. H.Pinard de la Boullaye, Exercices spirituels selon la méthode de saint Ignace (4 dln. 1944-47);
K.Rahner, Meditaties over de geestelijke oefeningen van Ignatius (1965).
