[Lat. formalis, in bepaalde vorm gegoten], bn. en bw.,
1. (slechts) de vorm betreffend en niet de inhoud of de stof (materie); ten aanzien van, naar de vorm; in tegenstelling tot materieel;
2. waarbij of zodat de vormen in acht genomen zijn en vandaar: geheel het voorkomen of karakter hebbend van hetgeen het zn. uitdrukt: een — bevel, proces, aanzoek; de twist ontaardde in een — handgemeen; bw., in elke vorm, bepaald, duidelijk: hij heeft het hem — geweigerd; het formele recht (tegenover het materiële recht), de regels van het procesrecht; (gew.) stellig, ondubbelzinnig.
FILOSOFIE. Wat men als formeel en wat als inhoudelijk wil beschouwen, hangt af van de be schouwingswijze. Men kan bij een schilderij de verfstoffen, de aard van het doek enz. als vorm beschouwen en het onderwerp als inhoud, maar men kan ook het onderwerp als vorm nemen en de wijze van schilderen, waartoe ook de kleuren enz. behoren, als inhoud. De relatie vorm-inhoud is dus sterk relatief. Terwijl in het algemeen de vorm als minder belangrijk wordt beschouwd dan de inhoud, drukt bij de 13e-eeuwse scholastieke filosoof Thomas van Aquino de vorm juist het wezen van het ding uit.
De formele logica bestudeert de structuur van een bewering en van het redeneren, waarbij van de inhoud wordt geabstraheerd. Een formeel systeem heeft betrekking op onbepaalde objecten. De ontwikkeling van formele systemen heeft een hoge vlucht genomen in de computerwiskunde. Een formele eigenschap wordt d.m.v. de primitieve begrippen van een zgn. deductief systeem gedefinieerd. B.v. is de totale reflexiviteit van een relatie R een formele eigenschap in de logica der relaties. Zij kan immers worden gedefinieerd als die eigenschap van een R, waarbij xRx geldt, waarin R een relatie is binnen een bepaalde verzameling objecten, welke laatste met de variabelen x, y, z aangeduid worden.
RECHT. Een formeel contract is een overeenkomst die zich kenmerkt door het vereiste dat bij het tot stand komen aan bepaalde vormvoorschriften wordt voldaan. De schriftelijke vorm is daarbij de belangrijkste (zie akte). Deze kan zijn een bewijsvoorschrift dan wel een bestaansvoorwaarde. In het eerste geval kan de overeenkomst wel tot stand komen zonder het geschrift, doch bij ontkenning niet worden bewezen. In het laatste geval kan de overeenkomst zonder de akte niet tot stand komen. Een andere vorm waaraan een overeenkomst gebonden kan worden, is de feitelijke overhandiging van de zaak waar het om gaat.
Zo komen de overeenkomsten bruikleen en bewaargeving alleen tot stand door het overhandigen van het betrokken voorwerp. Hier wordt gesproken van reëel contract.
