Periodieke afstoting van het baarmoederslijmvlies, gepaard gaande met bloedingen, bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd, wanneer na een ovulatie geen bevruchting optreedt
Bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd (tussen menarche en menopauze) maken de hormonen oestrogeen en progesteron het endometrium klaar voor innesteling van een bevruchte eicel, ongeveer eenmaal per maand, afgestemd op de ovulatiecyclus. De veranderingen in de uterus noemt men decidualisatie. Als er geen bevruchting optreedt wordt de oppervlakkige laag van het endometrium afgestoten, waarbij bloedingen optreden.
Lang niet alle zoogdieren kennen een menstruatie. Het is minstens drie keer onafhankelijk van elkaar ontstaan. Bij de primaten hebben de apen van de Oude Wereld (inclusief mensapen en de mens) een menstruatie, maar voor de apen van de Nieuwe Wereld is de situatie onduidelijk. Maki’s en lori’s (halfapen) hebben geen menstruatie. Verder komt het voor bij een aantal vleermuizen en Afrikaanse springspitsmuizen.
Wat is het voordeel van afstoting en regeneratie van het endometrium, elke cyclus? Het lijkt voordeliger om de uterus altijd klaar te houden voor de ontvangst van een bevruchte eicel. Er zijn twee theorieën over de adaptieve waarde. Ten eerste kan menstruatie een mechanisme zijn om infecties vanuit ingebracht sperma kwijt te raken. Ten tweede zou het niet onderhouden maar tussendoor afstoten van het endometrium een energiebesparing kunnen zijn.
Maar het lijkt het logischer om menstruatie te beschouwen als een niet-adaptief gevolg van de onderdrukking van de immuunreactie door het corpus luteum-hormoon progesteron. Om innesteling mogelijk te maken is het slijmvlies afhankelijk van een piek in progesteron die optreedt bij de ovulatie. Bij uitblijven van een bevruchting neemt de progesteronspiegel af; het slijmvlies is dan niet meer beschermd tegen apoptose en wordt afgestoten.
