Periode bij vrouwen tussen ongeveer 45 en 55 jaar waarin ovulatie en menstruatie geleidelijk aan stoppen
Vanwege verminderde oestrogeenproductie met de leeftijd daalt de frequentie waarmee oöcyten in het ovarium ovuleren totdat de ovulaties volledig gestopt zijn en ook het periodiek afstoten van het baarmoederslijmvlies (menstruatie) ophoudt. De hormonale veranderingen hebben allerlei secundaire effecten in het vrouwelijk lichaam, zoals in de calciumhuishouding en het vetmetabolisme en veroorzaken stemmingswisselingen, vaak samengevat als overgangsklachten.
De vruchtbaarheid loopt niet ten einde omdat de oöcyten in het ovarium “op” zijn. De vraag is waarom een functie die zo sterk bijdraagt aan de fitness zou moeten stoppen. Bij chimpansees en andere mensapen komt menopauze niet voor in wilde populaties (wel als vrouwtjes in gevangenschap gehouden worden).
Een evolutionaire verklaring voor de menopauze is de grootmoederhypothese. Kinderen bevatten gemiddeld een kwart van het DNA van hun oma. Volgens de regel van Hamilton kan een oma dus de verspreiding van haar eigen genen bevorderen door haar kleinkinderen groot te brengen en ervoor te zorgen dat die kinderen krijgen (zie het lemma over verwantenselectie).
In overeenstemming met deze hypothese is gevonden dat onder Canadese en Finse bevolkingsgroepen in de negentiende eeuw de aanwezigheid van een grootmoeder in het gezin van de moeder een positief effect had op de overleving van de kleinkinderen. De leeftijd bij eerste zwangerschap van de dochter was jonger en de moeders die door oma’s ondersteund werden kregen de kinderen dichter op elkaar. Deze gegevens bevestigen het idee dat verlenging van het leven na de menopauze een adaptatie kan zijn om de eigen fitness te verhogen.
Er zijn echter ook auteurs die de menopauze zien als een bijproduct (epifenomeen) van de onderbroken meiose (tot aan de ovulatie) die de oöcyten een beperkte levensduur geeft.
