Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Uterus

betekenis & definitie

Baarmoeder; verwijd gedeelte in de vrouwelijke geslachtsgang van levendbarende dieren, geschikt om een bevruchte eicel vast te houden en te laten ontwikkelen tot aan de geboorte, meestal door implantatie en placentavorming

De uterus van zoogdieren ontwikkelt zich uit de embryonale gang van Müller, ook genoemd paramesonephridische ductus omdat hij langs de afvoergang van de mesonephros ligt. Bij een mannelijk embryo wordt de gang van Müller afgebroken, maar bij vrouwelijke embryo’s blijft hij in stand en differentieert tot de vrouwelijke tractus. Het bovenste gedeelte wordt de eileider (oviduct), het middenste gedeelte de uterus en het distale gedeelte draagt bij aan de vorming van de vagina.

In principe hebben zoogdieren een gepaarde geslachtsgang, d.w.z. twee uteri en twee vagina’s. Deze situatie is behouden gebleven bij de buideldieren die om die reden Didelphia genoemd worden. Bij de placentale zoogdieren zijn de uiteinden van de linker en rechter geslachtsgang versmolten tot één vagina (Monodelphia), maar veel zoogdieren (o.a. knaagdieren) hebben nog wel twee uteri (uterus duplex). Daaruit zijn diverse stadia van samenvoeging geëvolueerd, zoals de in tweeën gedeelde uterus bipartitus van roofdieren, walvissen en varkens, de uterus bicornis (met een gepaard en ongepaard deel) van hoefdieren en Xenarthra en de uterus simplex van de meeste primaten en de mens (één ongepaarde uterus waarin twee eileiders uitmonden).

Ook bij andere levendbarende dieren zoals haaien en hagedissen komt een verwijding van de eileider voor die dezelfde functie heeft als bij de placentazoogdieren en ook uterus genoemd wordt.

Het slijmvlies van de uterus (endometrium) is gevoelig voor de vrouwelijke geslachtshormonen progesteron en oestrogeen en maakt zich na de ovulatie klaar voor innesteling van een blastula. Als er geen bevruchting optreedt wordt het baarmoederslijmvlies deels afgestoten waarbij bloedingen optreden (menstruatie).