Uitgestorven mensensoort uit het midden-Pleistoceen, vaak beschouwd als de directe voorouder van zowel Homo sapiens als de neanderthaler, maar met discutabele taxonomische status
De Heidelbergmens (Homo heidelbergensis) dankt zijn naam aan een onderkaak (de “Mauer-kaak”) gevonden in 1907 nabij de stad Heidelberg in Duitsland. Later zijn meerdere fossielen uit Europa en Afrika aan de Heidelbergmens toegeschreven. Een zeer complete schedel (gevonden 1921) is die van Kabwe (toenmalig Zambia); deze wordt ook wel Homo rhodesiensis genoemd. Ook Homo helmei (Florisbad, Zuid Afrika) wordt tot de Heidelbergmens gerekend. De fossielen zijn gedateerd op 621.000 - 125.000 jaar geleden.
De Mauerkaak is fors, robuuster dan die van de mens; ook de schedels zijn uitzonderlijk fors. De Rhodesiëmens heeft een zware wenkbrauwboog, een brede neus en breed uitstaande oogkassen. De bovenkant van de schedel is in het midden licht gepunt. Het hersenvolume houdt het midden tussen Homo ergaster en de neanderthaler. De afbakening met de neanderthaler is echter vrij subtiel en soms wordt de Heidelbergmens met de neanderthaler en de Denisova-mens samengenomen tot “archaïsche sapiens”.
Een vaak geopperd scenario voor de evolutie van de Heidelbergmens is: in Afrika ontstond 600.000 jaar geleden vanuit Homo ergaster een nieuwe soort met een groter hersenvolume, Homo heidelbergensis. Deze soort koloniseerde grote delen van Oost-Afrika, tot in Zuid Afrika. Een deel van de populatie trok naar Europa en evolueerde 420.000 jaar geleden tot de neanderthaler (Midden-Oosten, Zuid en Midden-Europa) en de Denisova-mens (Siberië). Uit de Afrikaanse populatie ontstond 320.000 jaar geleden een nieuwe soort, Homo sapiens. Vervolgens is de Heidelbergmens zowel in Europa als in Afrika uitgestorven.
De in 2020 gepubliceerde datering van de Kabwe-schedel (299 ka) is echter strijdig met dit scenario. De Heidelbergmens zou dan bij de neanderthaler-lijn horen, niet bij H. sapiens. Een nog radicalere oplossing, voorgesteld in 2021 door Roksandic e.a., is om de soortsaanduiding Homo heidelbergensis helemaal te laten vervallen en in plaats daarvan de Bodo-mens (Homo bodoensis), een fossiel van ongeveer 300.000 jaar oud, gevonden in Afar, Ethiopië, als voorloper van Homo sapiens te beschouwen.
