Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 16-07-2020

Gonochorisme

betekenis & definitie

Voortplantingssysteem met twee gescheiden geslachten, mannelijk en vrouwelijk

Dieren met seksuele voortplanting hebben over het algemeen gescheiden geslachten, dat wil zeggen dat de mannelijke functies in één individu geconcentreerd zijn en de vrouwelijke functies in een ander individu. De belangrijkste twee andere systemen zijn hermafroditisme (elk dier is zowel mannelijk als vrouwelijk) en parthenogenese (alle dieren zijn vrouwelijk).

Hermafroditisme en parthenogenese zijn afgeleid van gonochorisme, dat zeer waarschijnlijk het voorouderlijk systeem is voor de Metazoa. Parthenogenese (verlies van mannetjes) is daaruit veelvuldig ontstaan, overal in de boom van het leven. Hermafroditisme is ontstaan in bepaalde fylogenetische lijnen (terrestrische slakken en wormen).

Gonochorisme gaat altijd gepaard met ongelijke gameten (anisogamie): de mannelijke gameet is klein, beweeglijk en er worden er veel van gemaakt, de vrouwelijke gameet is groot, bevat veel reservemateriaal, is onbeweeglijk en minder talrijk. Het is echter mogelijk dat het oorspronkelijke systeem van seksuele voortplanting bij de Eukaryota isogamie was (gelijke gameten); we zien dit nog bij veel schimmels en protisten. Deze hebben dan vaak seksuele voortplanting met paringstypen, het equivalent van geslachten. De fusie van een kleine met een grote gameet heet amphimixis.

Het equivalent van gonochorisme bij planten is tweehuizigheid: het bestaan van mannelijke en vrouwelijke planten, zoals bij brandnetel en populier.

Wat echter nooit voorkomt is een systeem met drie geslachten. Werk van de Engelse bioloog Geoff Parker heeft laten zien dat een voortplantingssysteem van twee geslachten met ongelijke gameten altijd competitief superieur is aan drie van elkaar verschillende gameetgroottes. Meer dan twee “geslachten” is alleen mogelijk bij isogamie, zoals bij de paringstypen van schimmels.