Geslachtsklier; ovarium of testis; orgaan dat geslachtscellen (gameten) maakt en meestal ook geslachtshormonen
Dieren van gescheiden geslacht hebben een mannelijke of een vrouwelijke gonade, maar vaak is er een periode in de vroege ontwikkeling waarin het geslacht van de gonade nog niet vast staat. Dit is ook het geval bij de mens.
De gonade ontstaat bij alle dieren uit het mesoderm, bij de gewervelde dieren uit een “genitale lijst” waarin de voorlopercellen voor de gameten zich nestelen. Deze kiemcellen migreren naar de genitale lijst vanuit de dooierzak nabij de allantoïs. Het geslacht is dan nog onbestemd; beide afvoergangen, de vrouwelijke gang van Müller (paramesonephridische ductus) en de mannelijke gang van Wolff (archinephridische ductus) worden aangelegd. Vanaf de zevende week van de zwangerschap wordt in het mannelijk embryo het gen TDF actief, waarna de gonade differentieert tot testis en testosteron gaat produceren; daardoor wordt de archinephridische ductus omgevormd tot vas deferens en de gang van Müller wordt afgebroken. Als er geen TDF-signaal komt wordt de gonade een ovarium, de gang van Müller blijft in stand en de gang van Wolff atrofieert.
Bij hermafrodiete dieren is de gonade zowel mannelijk als vrouwelijk en produceert zowel zaadcellen als eicellen. Deze worden afgevoerd via een gemeenschappelijke afvoergang die spoedig splitst in een mannelijke en vrouwelijke tractus. De gonade noemt men ovotestis. Deze situatie is algemeen bij longslakken. Er zijn echter ook hermafrodiete dieren, bijvoorbeeld platwormen, die een volledig gescheiden ovarium en testis hebben.
De gonade is ook een belangrijke producent van geslachtshormonen (oestradiol, progesteron, testosteron). Deze productie staat onder invloed van diverse regelsystemen, o.a. gonadotroophormonen vanuit de hypofyse.
