Stadium in de vroege embryonale ontwikkeling waarbij de cellen zijn gedifferentieerd in een darmbekleding en een buitenlaag
De gastrula ontstaat tijdens de vroege embryonale ontwikkeling uit de blastula, via een proces dat men noemt gastrulatie (letterlijk darmvorming). Het woord gastrula is afgeleid van het Griekse woord gaster (darm, buik).
De gastrulatie is uitvoerig bestudeerd bij embryo’s van modeldieren zoals de klauwpad en de zeeëgel, omdat deze goed toegankelijk zijn voor microscopische waarneming. Bij deze dieren wordt een gastrula gevormd doordat cellen van de blastula aan één kant naar binnen vloeien, aangestuurd door signaalstoffen vanuit een speciale groep cellen, het organiserend centrum van Spemann. Dit wordt invaginatie genoemd. Het blastocoel verdwijnt hierbij en maakt plaats voor de holte van de oerdarm of archenteron, die in dit stadium nog slechts één opening heeft, de blastoporus. De twee lagen die zo ontstaan heten endoderm (de darmbekleding) en ectoderm (de buitenkant).
Bij zoogdieren, inclusief de mens, is de gastrulatie ingewikkelder omdat de blastocyst zich heeft ingenesteld in de wand van de baarmoeder. Na de innesteling vormt een deel van de inwendige celmassa van de blastocyst een holte die gaandeweg groter wordt en het embryo omhult: het amnion. De andere cellen vormen een tweelagige (bilaminaire) schijf: epiblast en hypoblast. De epiblast ondergaat gastrulatie doordat de cellen langs één overlangse lijn (de primitiefstreep) naar binnen vloeien en zich onder de schijf rangschikken, waarbij endoderm (de onderkant, in contact met de trophoblast) en ectoderm (de bovenkant, in contact met het amnion) ontstaan.
Snel na de differentiatie van endoderm en ectoderm ontstaat daartussen een derde laag, het mesoderm. De gastrula heeft dus uiteindelijk drie lagen of kiembladen.
