Encyclopedie van de evolutiebiologie

Prof. Nico M. van Straalen (2019)

Gepubliceerd op 12-08-2019

Blastoporus

betekenis & definitie

Opening in de gastrula die toegang geeft tot de oerdarm van het embryo

Bij de gastrulatie wordt het embryo tweelagig; de binnenkant, het endoderm, bekleedt de darm, die in dit stadium maar één opening naar buiten heeft, de blastoporus. Het is een beetje verwarrende benaming want de blastoporus is niet de opening van de blastula maar van de gastrula.

De gastrulatie wordt geïnduceerd vanuit cellen aan de toekomstige dorsale zijde van de blastula, die dorsaliserende factoren uitscheiden zoals eiwitten van het Wnt-signaaltransductiesysteem. Hierdoor wordt ook het organiserend centrum van Spemann gevormd, een cluster cellen gelegen in de dorsale lip van de blastoporus.

De anterior-posterior-as van het embryo wordt geïnduceerd vanuit cellen aan de ventrale zijde van de blastoporus. Als deze anterior-specificerende signalen uitzenden wordt de kant van de blastoporus de voorzijde van het dier en de blastoporus wordt mond. De anus breekt dan aan de andere kant door. Dit is het geval bij dieren die behoren tot de Protostomia (letterlijk: mond als eerste), verreweg het grootste deel van het dierenrijk.

Als de ventrale zijde van de blastoporus posteriore signalen uitzendt wordt de blastoporus anus en de mond breekt aan de andere zijde door. Deze dieren noemen we Deuterostomia (letterlijk: mond als tweede). Hiertoe behoort o.a. het fylum Chordata, dus ook de mens. De splitsing tussen Protostomia en Deuterostomia is een fundamentele tweedeling in het dierenrijk die al heel oud is. Overigens zijn er dieren (enkele wormen en armpotigen) die tot de Protostomia gerekend worden waarbij de blastoporus toch anus wordt. De differentiatie van de blastoporus is een gevolg van de asaanleg, niet andersom.