vergiftiging die wordt veroorzaakt door toxines die zijn geproduceerd door de bacterie Clostridium botulinum.
Er worden momenteel zes botulinumtoxines onderscheiden, aangeduid met de letters A—F, en geproduceerd door verschillende C. botulinum-stammen. De toxines werken neurotoxisch en leiden tot sterfte door verlamming van de ademhalingsspieren. De mens is zeer gevoelig voor de typen A, B, E en F. De typen C en D zijn verantwoordelijk voor het optreden van botulisme bij m.n. paarden en runderen, en zijn vanaf de jaren zestig aanleiding geweest voor massale sterfte onder watervogels.
Botulisme is vanouds het meest berucht als de, vaak dodelijke, voedselvergiftiging (Lat. botulus: worst) na het eten van besmette levensmiddelen, zoals bloedworst, ham, vleesconserven en vis. Bij de vleesconserven ging het vooral om huishoudelijk bereide produkten. In het nog onvoldoend gesteriliseerde voedsel waren hitteresistente sporen aanwezig, die aanleiding gaven tot bacteriegroei en toxineproduktie. Door besmet voedsel enkele minuten tot 80 °C te verhitten verliezen de toxines hun giftigheid. Bij de moderne industriële conservering van vleeswaren wordt botulisme nog maar zelden waargenomen.
De massale sterfte onder watervogels, ten gevolge van type C-toxine, is het gevolg van een samenloop van omstandigheden. Zuurstofloos water (watervervuiling) en watertemperaturen boven 20 °C (warme zomers; koelwaterlozingen) leiden tot optimale groei-omstandigheden voor de bacterie. Ook de snelle groei van de bacterie in kadavers van reeds vergiftigde vogels leidt tot nieuwe gifhaarden. Om verspreiding van de ziekte te voorkomen, is het van belang de kadavers snel op te ruimen. Het is af te raden te zwemmen in stilstaand water met veel watervogels na meldingen van botulismegevallen.
