Maurits, graaf van Nassau, Vianden, Buren, Leerdam en Meurs, sinds 1618 prins van Oranje, stadhouder van Holland en Zeeland (1585 1625), Overijssel (1589 1625), Utrecht (1590 1625), Gelderland (1591 1625), Groningen en Drenthe (1620 1625), *13.11.1567 Dillenburg, +23.4.1625 's Gravenhage; zoon van Willem van Oranje en diens tweede vrouw → Anna van Saksen. In 1577 kwam Maurits naar de Nederlanden, waar hij in 1584 voorzitter werd van de nieuw opgerichte → Raad van State.
In 1585 werd hij naast stadhouder kapitein admiraal generaal van Holland en Zeeland. Na het vertrek van → Leicester in 1587 kreeg hij de algehele militaire leiding; in 1590 werd hij kapitein admiraal generaal van de Unie. Ondermeer op grond van het bestuderen van de Romeinse manier van oorlogvoeren, reorganiseerde hij het leger. Door uniforme oefening en bewapening en door gebruik te maken van gespecialiseerde genietroepen, werd zijn leger een voorbeeld voor heel Europa. Met de verovering van Breda in 1590 leidde hij een reeks militaire successen in die van groot strategisch belang waren: Zutphen en Deventer in 1591 (waardoor de IJsellinie beschermd werd), evenals Delfzijl (waardoor Groningen, dat nog in Spaanse handen was, van de zee werd afgesneden), Hulst en Nijmegen; in 1592 volgden Steenwijk en Coevorden, waardoor Groningen werd geïsoleerd; in 1593 Geertruidenberg en in 1594 Groningen. Tenslotte werden in 1597 ook Twente en de Achterhoek veroverd. Maurits zag op tegen veldtochten die hem te ver van zijn basis voerden. Daarom aanvaardde hij met tegenzin de opdracht van de Staten om een tocht tegen het kapersnest Duinkerken te ondernemen. Hij won weliswaar de slag bij Nieuwpoort (1600), maar de opdracht om de kapers uit te schakelen werd niet volbracht. In de jaren daarna werden de Spaanse legers onder leiding van Ambrosio → Spinola steeds geduchtere tegenstanders. In 1604 ging Oostende verloren; in 1606 Oldenzaal en Groenlo. Tijdens het → Twaalfjarig Bestand kwam Maurits in conflict met → Oldenbarnevelt. Diens steun aan de → remonstranten ondermijnde volgens Maurits de eenheid en verzwakte daarmee de Republiek. Hij wist de Staten aan zijn kant te krijgen; de remonstranten werden vervolgd en Oldenbarnevelt ter dood gebracht. Na afloop van het bestand stuurde hij aan op voortzetting van de strijd. Hij hield aanvaardbare voorstellen van Spaanse kant achter en maakte scherpere openbaar. Aan zijn militaire successen was echter een einde gekomen: hij was niet opgewassen tegen Spinola, die ondermeer in 1625 Breda heroverde.
