hoewel wij wat betreft bouw en werkzaamheden het vegetatieve zenuwstelsel van het centrale en perifere z. kunnen scheiden, moeten wij steeds voor ogen houden dat het z. één ondeelbaar geheel is en dat er talrijke onderlinge verbindingen zijn, die dit zichtbaar bevestigen. Via het centrale en perifere z. staat de mens naar buiten toe in verbinding met zijn omgeving, via het vegetatieve zenuwstelsel met zijn binnenwereld van weefsels en organen.
De zenuwcellen staan met uitlopers (dendrieten) met elkaar in verbinding. Een daarvan is bijzonder lang en wordt zenuwvezel genoemd. De zenuwvezels zijn omgeven door mergscheden, waaruit ze hun voedsel ontvangen en waardoor ze van elkaar geïsoleerd worden. De zenuwvezels zijn als draden in een kabel samengebundeld in strengen in hersenen, ruggemerg of perifere zenuwen. Het centrale z. bestaat uit hersenen en ruggemerg, die beide via het perifere zenuwstelsel rechtstreeks verbonden zijn met alle uithoeken van het lichaam. De grote verzameling zenuwcellen in hersenschors en hersenkern en in het ruggemerg liggen goed beschermd binnen het kapsel van de schedel en de wervelkolom.
Via hun uitlopers staan ze met elkaar in verbinding. Het centrale z. en daarmee ook het perifere z. zijn aan de wil onderworpen. De zenuwvezels zijn gespecialiseerd. Gevoelsvezels nemen de prikkels uit de buitenwereld op en brengen deze centraal verder; bewegingsvezels leiden de bevelen vanuit de hersenen naar de betreffende organen. In de perifere zenuwstrengen zijn deze twee soorten meestal gemengd. Via reflexbogen, d.w.z. onderlinge verbindingen in het ruggemerg, kan de wil (hersenen) uitgeschakeld worden en genormaliseerde bewegingsreacties op van buiten komende prikkels direct opgewekt worden.
Deze worden reflexen genoemd. De zenuwen die naar de buitenwereld toe gaan (perifere zenuwen) komen uit het ruggemerg. De bewegingszenuwen ontspringen in de ganglïëncellen van de voorste uitsteeksels, de gewaarwordingszenuwen komen in de achterste uitsteeksels naar binnen. De beide vezels komen dadelijk buiten het ruggemerg samen en vormen de gemengde perifere zenuw, waarin meestal ook nog vezels uit de grensstrengen van de sympathkus aanwezig zijn; zie vegetatief zenuwstelsel. Een kleine groep ontspringt aan bijzondere kerngebieden van de hersenen en verlaat de schedel door reeds eerder genoemde openingen. Dit zijn de 12 zenuwen, die paarsgewijs gerangschikt zijn en met de term hersenzenuwen aangeduid worden.Ze zijn genummerd van I-XII, dienen voor prikkelopname door de zintuigorganen, opname van gewaarwordingen en beweging van het hoofd; ze hebben echter via de parasympathicus door zenuw X verbindingen met de rest van het lichaam.
