(1), in de Rom. republiek de titel der beide hoogste staatsambtenaren. Werden door de volksvertegenwoordiging voor 1 jaar gekozen en moesten minstens 43 jaar zijn.
Voerden het opperbevel over het leger, hadden het recht Senaat en volksvergaderingen bijeen te roepen en waren belast met de uitvoerende macht. Het jaar, waarin zij geregeerd hadden, werd naar hen genoemd, zo ook de wetten, door hen uitgevaardigd. Droegen de toga praetexta (d.i. met een purperzoom bezet), zaten op de curulische zetels (draagbare eregestoelten) en heten 12 lictoren (gerechtsdienaars) met roedenbundels (fasces - vgl. fascisme!), waarin een bijl stak, voor zich uitgaan. Na hun ambtsjaar, dat sinds 153 v.C. op 1 Jan. begon, kregen zij een provincie ter besturing toegewezen en heetten dan proconsul. Van 510-367 v.C. alleen voor patriciërs, daarna ook voor plebejers toegankelijk. In de keizertijd werd het consulaat steeds meer een ereambt;(2) z Consulaatwezen.
