A) Medisch.
Zwangerschap, ook graviditeit genoemd, is het tijdsverloop vanaf de bevruchting tot aan de uitdrijving van de vrucht; meestal ook de toestand, waarin de vrouw zich gedurende dien tijd bevindt. Het tijdstip, waarop de z. begint, is in de praktijk niet nauwkeurig vast te leggen; het valt waarschijnlijk binnen twee weken na de laatste menstruatie. Om deze reden gaat men bij berekening over den duur der z. uit van den eersten dag der laatste menstruatie. De normale z. duurt dan ca. 280 dagen of ruim 9 maanden.
Een der eerste teekenen van z. is het wegblijven van de menstruatie. Daarbij komen meestal vele andere verschijnselen als zwelling van de borsten, aderuitzetting aan borsten en beenen, blauwe verkleuring van den ingang der geslachtsorganen, toeneming van pigmentatie op tepels en buik. Al deze symptomen kunnen nochtans ook voorkomen zonder dat z. bestaat; zij worden daarom de vermoedelijke zwangerschapsteekenen genoemd.
Tijdens de eerste maanden ondervond men tot voor korten tijd soms groote moeilijkheden om het bestaan van z. met zekerheid vast te stellen. Tegenwoordig maakt de reactie van ➝ Aschheim-Zondek of een van haar varianten het mogelijk, reeds in het eerste begin de diagnose met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid te stellen.
De baarmoeder neemt tijdens de z. voortdurend in omvang toe; haar bovengrens stijgt tijdens de vierde maand uit het bekken in de buikholte omhoog, zoodat de buik dan duidelijk in omvang begint toe te nemen. In het verloop van de vijfde maand neemt de vrouw het eerst het bewegen van de vrucht waar, zij „voelt leven”, en kort daarna kan ook de hartactie van het kind gehoord worden. Dan is het bestaan van z. zeker.
De z. is een toestand, die weliswaar als physiologisch betiteld moet worden en die vaak ook geen noemenswaardige afwijkingen in het welbevinden veroorzaakt, maar die toch gepaard gaat met een ingrijpende verandering in het geheele stofwisselingsproces en met een belangrijke uitbreiding van de taak van vele organen. Dientengevolge kunnen er gemakkelijk geringe storingen optreden. Een wat verhoogde braakneiging tijdens de eerste maanden (➝ Emesis), het ontstaan van oedemen in de tweede helft der z. zijn bijvoorbeeld verschijnselen, die zeer vaak optreden en die aantoonen, dat het physiologisch evenwicht niet volledig in stand kan gehouden worden. Intusschen komen er, zij het zeldzamer, veel ernstiger afwijkingen voor, die een rechtstreeksch gevolg zijn van de z. als zoodanig. Het is daarom als absoluut noodzakelijk te beschouwen, dat iedere vrouw gedurende de z., en vooral in de laatste maanden, regelmatig geneeskundig gecontroleerd wordt, hetgeen trouwens ook reeds met het oog op de aanstaande bevalling noodig is.
In verband hiermede dienen door iedere zwangere vrouw de volgende leefregels in acht genomen te worden: De vele eischen, die aan het organisme gesteld worden, mag men niet noodeloos verzwaren. De voeding moet zeker voldoende zijn en moeilijk verteerbare of prikkelende spijs en drank dienen vermeden te worden. In het bijzonder is matigheid in het gebruik van vleesch en zout noodig. Meer nog dan anders bestede men zorg aan een regelmatige darmfunctie. Overmatige lichamelijke inspanning, al dan niet van sportieven aard, is uit den booze; daarentegen verdient een lichte vorm van lichaamsoefening (wandelen, kamergymnastiek) alle aanbeveling. Knellende kleedingstukken (corset, kousebanden) vermijde men zooveel mogelijk.
Tegen de verschillende vervoermiddelen bestaat in den regel geen bezwaar, wanneer de af te leggen afstand niet te groot is; alleen tegen motorrijwielen en autobussen op slechte wegen is een waarschuwing niet overbodig. Aan de nachtrust moet goede zorg besteed worden; in de tweede helft der z. verdient het bovendien vaak aanbeveling om ook des middags eenigen tijd te rusten. Ten slotte behoort bij iedere zich voordoende bijzonderheid spoedig deskundig advies te worden ingewonnen. Castelein.
B) Moraal. De plicht der ouders, om voor het welzijn hunner kinderen te zorgen, is voor de vrouw reeds van het begin harer zwangerschap af aanwezig. Dientengevolge is zij in geweten verplicht, de goede ontwikkeling van het kind naar best vermogen te bevorderen en daarom beslist na te laten al hetgeen daarop zeker nadeeligen invloed uitoefent. Vandaar o.m. geen het lichaam insnoerende kleeding (te nauw sluitend corset), geen ruim gebruik van alcohol en nicotine, geen zware lichamelijke en geestelijke inspanningen.
Voorrechten der zwangere vrouw. In het alg. kan worden gezegd, dat voor haar niet gelden al die positieve wetten, waarvan de naleving voor haar erg bezwaarlijk is. Aldus verplicht voor haar niet de vastenwet; ook niet de onthoudingswet, indien en voorzoover zij werkelijk behoefte aan vleeschspijzen heeft; evenmin het voorschrift van mishooren op Zonen verplichte feestdagen, indien bijv. de af te leggen weg naar de kerk voor haar een ernstig bezwaar vormt. Van andere positieve wetten, waarvan zij niet uiteraard ontheven is, kan haar wegens haar zwangerschap gemakkelijk dispensatie worden verleend. Zoo hebben tegenwoordig vele diocesane bisschoppen van den H. Stoel de bevoegdheid verkregen, om o.m. zwangere vrouwen te dispenseeren in de verplichting van nuchter te zijn van middernacht af om de H.
Communie te kunnen ontvangen, zoodat zij dan vóór de H. Communie iets bij wijze van drank of medicijn mogen gebruiken.
Schweigman.
Voor voorkoming en onderbreking van z. zie ➝ Abortus provocatus; Anti-conceptioneele middelen; Geboortebeperking; Geboorteregeling; Neo-Malthusianisme; Onthouding.
C) In het strafrecht worden de belangen van de ongeboren vrucht en van de moeder, die er zwanger van gaat, beschermd tegen aanrandingen. In het Ned. W. v. Str. zijn vsch. soorten strafbepalingen in verband met deze bescherming te noemen.
1° Art. 295-299, waarbij het veroorzaken (voor de moeder zelf ook het laten veroorzaken) van afdrijving of dood der vrucht strafbaar wordt gesteld. De rechtspraak eischt hier voor veroordeeling het bewijs, dat de vrucht tijdens de handeling leefde. Dit bewijs blijkt vaak zeer moeilijk te leveren. De hier bedoelde misdrijven zijn te beschouwen als aanrandingen tegen het leven der vrucht.
2° Art. 82 bepaalt, dat onder zwaar lichamelijk letsel o.a. worden begrepen afdrijving of dood van de vrucht eener vrouw. Hierdoor worden alle strafbepalingen van het Wetboek, waarin van zwaar lichamelijk letsel sprake is (o.a. art. 300 vlg.), uitgebreid. Deze bepalingen zijn te beschouwen als vooral gericht op de bescherming der zwangere vrouw.
3° Art. 251 bis, waarbij een vrouw in behandeling nemen of een behandeling doen ondergaan, onder een te kennen geven of een verwachting opwekken, dat daardoor zwangerschap kan worden verstoord, strafbaar is gesteld. Dit art. is ingevoegd bij de zgn. zedelijkheidswet-Regout in 1911. De reden hiervan was vnl. gelegen in de onder 1° bovenvermelde bewijsmoeilijkheid, waardoor art. 296 vlg. practisch te weinig beteekenden. De aanvulling, door art. 251 bis gegeven, gaat zoover, dat de behandelde vrouw in werkelijkheid niet eens zwanger hoeft te wezen. Dit misdrijf is dan ook niet geplaatst onder de misdrijven tegen leven of lijf, maar onder die tegen de zeden. Al wordt art. 251 bis veel meer toegepast dan art. 295 vlg., toch blijft het aantal toepassingen zeer ver ten achter bij het aantal gevallen, waarin dit feit begaan wordt. Het misdrijf geschiedt in het geheim, en de behandelde vrouw heeft er reeds om haar goeden naam belang bij het geheim te houden.
4° Art. 240bis, 461ter en 461quater, alle eveneens dagteekenend van 1911, betreffen strafbare feiten in verband met middelen of diensten ter voorkoming of ter verstoring van zwangerschap.
Pompe.
(Belg. recht) De Belg. wet straft hen die vruchtafdrijving veroorzaken, ook de vrouw zelf, indien zij tot de vruchtafdrijving heeft bijgedragen door het innemen van geneesmiddelen of het aanwenden van andere middelen (W.v.Str. art. 348-353). Worden eveneens gestraft de publiciteit en het aanprijzen van middelen tot verstoring der z. en het uitstallen, verkoopen of verspreiden van artsenijstoffen of werktuigen, bestemd tot de verstoring van de z., het verkoopen en verspreiden van gedrukte of niet gedrukte stukken, waarin eenig middel tot voorkoming van zwangerschap wordt bekend gemaakt, of waarvan het gebruik wordt aangeprezen of waarover inlichtingen worden gegeven; allen, die eenigszins betrokken zijn bij het verspreiden van bedoelde inlichtingen, zijn strafbaar (W. v. Str. art. 383 gewijzigd door de wet van 20 Juli 1923). Collin.
Ingebeelde zwangerschap, schijnzwangerschap of „grossesse nerveuse”, is een toestand, dien men soms aantreft bij vrouwen, die sterk, en tot nog toe tevergeefs, naar kinderen verlangen. Er ontstaat dan een geleidelijke opzetting van den buik en na eenigen tijd voelt de vrouw soms ook „leven”. In het begin is deze toestand moeilijk van echte zwangerschap te onderscheiden. Het kost vaak veel moeite, de vrouw ervan te overtuigen, dat van zwangerschap geen sprake is. Castelein.
