(Ned. recht). Men kan het o. in strafzaken verdeelen in het voorbereidend o. en het o. ter → terechtzitting; het eerste wederom in opsporingsonderzoek, geleid door den officier of den hulpofficier van justitie en het gerechtelijk vooronderzoek door den rechter-commissaris. Indien de officier van justitie, hetzij door een bij hem ingekomen procesverbaal van een → opsporingsambtenaar, hetzij ingevolge een bij hem ingediende aangifte of → klacht (→ Klachtdelicten) kennis krijgt van een gepleegd strafbaar feit, kan hij den verdachte, indien deze bekend is, ofwel terstond of na een door hem zelf ingesteld of opgedragen o. dagvaarden. Hij kan echter, indien de zaak niet aanstonds tot klaarheid gebracht kan worden, een o. vorderen door den rechter-commissaris.
Deze wordt voor telkens 2 jaar uit de leden van de rechtbank benoemd. Hij heeft de bevoegdheid bij zijn o. verdachte, getuigen en deskundigen voor zich te doen verschijnen, ten einde de zaak rijp te maken voor de openbare behandeling ter terechtzitting. Ook in kantongerechtzaken is een gerechtelijk voor o. mogelijk, hoewel het zeer zelden voorkomt. Kleene.Belg. recht. Men onderscheidt in België het ambtelijk onderzoek, ingesteld door den procureur des konings, en het gerechtelijk vooronderzoek.
Het voorafgaand o. der zaken geschiedt meestal onder leiding van den procureur des konings door de officieren van gerechtelijke politie. Dit ambtelijk o. geldt enkel tot voorlichting van het openb. ministerie. In feite echter worden de stukken van dit o. aan den voorzitter van de rechtbank medegedeeld, die er rekening mede houdt bij de behandeling ter zitting.
Het gerechtelijk vooronderzoek is toevertrouwd aan een onderzoeksrechter, bij K.B. benoemd voor een termijn van drie jaren, uit de rechters bij de rechtbank van eersten aanleg. Het gerechtelijk vooronderzoek is verplichtend voor misdaden (d.i. de zwaarste misdrijven) en toegelaten voor wanbedrijven; voor eenvoudige overtredingen is geen vooronderzoek mogelijk. Het heeft tot doel klaarheid te brengen in de zaak en de uiteindelijke behandeling mogelijk te maken. Daartoe mag de onderzoeksrechter de verdachten ondervragen, de getuigen doen oproepen en onder eed onderhooren, alle feiten vaststellen, welke hem nuttig of noodzakelijk blijken; hij mag voorwerpen in beslag nemen, huiszoekingen doen, deskundigen aanstellen, ten einde hun advies in te winnen nopens techn. aangelegenheden.
Het vooronderzoek is geheim; het geschiedt buiten de aanwezigheid van den beklaagde; alle verklaringen van den verdachte en van de getuigen worden door den griffier op dictaat van den onderzoeksrechter opgeteekend. Het is niet tegensprekelijk: de bezwaren, welke op den verdachte wegen, moeten hem niet worden medegedeeld, noch aan tegenspraak onderworpen. Vgl. verder → Onderzoeksgerecht. Collin.
