Forum - (Lat., = marktplaats). Zie de pl. (vergelijk hiervoor den index in kolom 831/832).
1° Oudheidk. a) In het alg.de markt in de Rom. steden. In Rome en ook elders in grootere steden ontstonden verschillende fora, te Rome o.a. het f. boarium = rundermarkt, f. holitorium = groentemarkt, f. piscatorium = vischmarkt.
b) Het gerecht bij de Rom., een beteekenis, die samenhangt met het oorspr. gebruik om op de marktplaats recht te spreken.
c) Gemeenten met zelfstandigen bestuursvorm, marktplaatsen aan de groote wegen, gewoonlijk genoemd naar hun stichter, bijv. F. Julii (tegenw. Fréjus), F. Aureli (bij het tegenw. Corneto) e.a.
d) Speciale bekendheid genieten het Forum Romanum en de keizerfora te Rome. Het F. Romanum, gelegen in een kom ten N. van den Palatinus, werd nog in de 7e eeuw v. Chr. gebruikt als begraafplaats; o.a. zou hier het graf van Romulus gelegen hebben, onder den zgn. → Lapis Niger. Het werd sinds de 5e eeuw v. Chr. het middelpunt van het Rom. leven voor de volksvergaderingen, rechtspraak en als marktplaats. Men richtte er tempels op, o.a. voor de godheid Janus, voor Vesta, in 498 dien van Saturnus, in 496 van Castor. Langs N. en Z. zijde bevonden zich winkels, sinds 338 v. Chr. voor de geldwisselaars. Bij het ontstaan van vsch. marktplaatsen voor afzonderlijke takken van den handel bleef op het F. Romanum de rechtspraak in de vsch. basilieken, waarvan de eerste was de Basilica Porcia, gebouwd in 185 v. Chr. Steeds meer werd het F. Romanum middelpunt van het politieke leven, alsook verzamelplaats van allerlei monumenten, o.a. Basilica Julia (54 v. Chr.), Bas. Aemilia (herbouwd 22 v. Chr.), tempels van Caesar (42 v. Chr.), Vespasianus (81 n. Chr.), Faustina en Antoninus Pius (141 n. Chr.), eereboog van Titus (81 n. Chr.), van Septimius Severus
(203 n. Chr.); het laatste monument was de eerezuil voor Focas (608 n. Chr.). Sinds Caesar begon men ten N. en N.O. de zgn. keizerfora aan te leggen: het F. Iulium, van Caesar zelf, het F. Augusti met den tempel van Mars Ultor, het door Domitianus begonnen en door Nerva voltooide F. transitorium en het rijk gebouwde f. van Traianus met de naar hem genoemde Basilica Ulpia, bibliotheek en Traianus-zuil.
In de M.E. was het F. Romanum tot een weide geworden, de resten der Rom. bouwwerken werden benut voor versterkingen en woningen. Sinds het begin van de 19e eeuw begon men met opgravingen; in 1899 kwam het F. Romanum geheel vrij; de ruïnes behooren tot de merkwaardigste overblijfselen uit den Romeinschen tijd. De reeds begonnen werkzaamheden aan de keizerfora worden sinds 1924 ijverig voortgezet, terwijl verdere onderzoekingen op het Romeinsche f. o.a. een begraafplaats van ca. 900 v. Chr. aan het licht brachten.
Op de gekleurde plaat (vgl. index kolom 831) staan de volgende gebouwen afgebeeld: op den voorgrond : deel van het Forum Romanum, met drie zuilen van een ouden tempel van Castor en Pollux (de Dioscuren) en den triomfboog van Septimius Severus. Op hooger plan, op den Mons Capitolinus: links het paleis der Senatoren (met toren), rechts de kerk van S. Giuseppe de’ Falegnami. Daarachter een zijstuk van het Monument Vittorio Emmanuele.
Ook andere grootere Rom. steden bezaten hun fora; onder de bekendste worden hier vermeld de fora van Pompeii, Ostia, Timgad.
L i t.: Ihm, in Pauly-Wissowa, Real-Encycl. des klass. Altert. (s.v.); R. Cagnat et V. Chapot, Manuel d’archéol. rom. (I 1916, 111 vlg.); Thédenat, Le forum romain et les forums impériaux; H. Marucchi, Le forum romain et le Palatin (1934).
W. Vermeulen.
2° Kerkelijk Recht a) Rechtbank;
b) bevoegdheid van een bepaalde rechtbank ten aanzien van een bep. proces;
c) machts- of rechtsgebied der kerkelijke jurisdictie (rechts- en bestuursmacht) in het algemeen, of van een bepaalden bezitter van jurisdictie; f. in deze beteekenis wordt verdeeld in: 1° het inwendige gewetensgebied (f. internum, of f. conscientiae), het gebied der inwendige verhouding van den mensch tot God, wederom te onderscheiden in: sacramenteel f. (f. sacramentale of poenitentiale), wanneer het toedienen en ontvangen van sacramenten, met name de biecht, betreft; buiten-sacramentaal f. (f. extrasacramentale of extrapoenitentiale), wanneer het geen eigenlijke sacramenten betreft; 2°het uitwendige rechtsgebied (f. externum), het gebied der uitwendige kerkelijke verhoudingen.
Schweigman.