1° Lat. woord, beteekent aanwijzer, en verder lijst, catalogus van boeken, inzonderheid van slechte en verboden boeken. Over het recht der Kerk om gevaarlijke schriften te verbieden, ➝ Boekenwetten (sub II).
Geschiedenis. Als eersten „Index” noemen sommigen het tweede deel van den catalogus van paus Gelasius (496), in het Decretum Gratiani opgenomen; paus Hormisdas vulde die lijst aan. De uitvinding der boekdrukkunst maakte het hoe langer hoe noodiger de verderfelijke boeken aan te wijzen. Zulk een lijst verscheen in 1540 door toedoen van de faculteit der godgeleerdheid van de Leuvensche hoogeschool; op last van keizer Karel V werd ze aangevuld in 1546 en 1550. In 1559 kwam op gezag van Paulus IV de eerste alg. Romeinsche I. uit. Deze werd opnieuw in 1564 door Pius IV uitgegeven met vooraan de „Algemeene Regelen” omtrent de kerkwettelijk verboden soorten van boeken (➝ Boekenwetten); die uitgave staat bekend als de „Index der Kerkvergadering van Trente”. Deze is tot Leo XIII hoofdzakelijk dezelfde gebleven, zoo nochtans dat men in de herdrukken de ondertusschen met name verboden boeken inlaschte. Volgens den wensch van de Kerkvergadering van het Vaticaan, deed Leo XIII de Indexlijst nazien; de boeken, wier uitdrukkelijke vermelding voortaan nutteloos bleek, werden geschrapt, ong. 800 in getal. Zoo verscheen de Index-uitgave van Leo XIII in Sept. 1900, nog ca. 4000 titels bevattende; nog een herdruk, aangevuld met de ondertusschen verboden boeken, kwam uit in 1930.
Beteekenis. Het plaatsen van een boek op den I. is vanwege de Kerk geenszins een afkeuring van ’s schrijvers bedoelingen, noch zelfs van zijn werk: soms verbood men boeken, door goede Christenen met de beste bedoelingen geschreven; door het Index-verbod verklaart de Kerk niets meer dan dat bedoeld werk gevaarlijk of ongewenscht en verboden is, althans om zijn ontijdigheid. Men treft niet altijd de slechtste werken, die uiteraard reeds onder de Algemeene Regelen vallen, maar veeleer de gevaarlijke, wier uitdrukkelijke vermelding geenszins overbodig is. Als verdere interpretatie geldt nog het volgende:
1° staat een boek in de oorspr. taal op de lijst, dan zijn ook al de vertalingen verboden (C.I.C. can. 1396);
2° al de uitgaven, bestaande op het oogenblik der veroordeeling, vallen onder dien maatregel, tenzij deze duidelijk tegen een bepaalden druk gericht is; de latere drukken zijn ook verboden, tenware ze behoorlijk verbeterd werden (can. 1398);
3° de vermelding „opera omnia”, al de werken, omvat al de op het oogenblik der veroordeeling verschenen werken van dien schrijver, behalve wellicht een of ander, waarvoor het zeker is, dat het niet onder een Algemeenen Regel valt (Voorrede van de Indexuitgave van 1911). Dergelijke beperking mag men ook aannemen voor „fabulae amatoriae omnes”, al de romans. Over lezen en bewaren van verboden boeken, overtreding en dispensatie van het Indexverbod, e.d., zie ➝ Boekenwetten.
