Compensatie - naar Rom. Recht: schuldvergelijking, de verrekening van verplichtingen, voortvloeiend uit twee of meer verbintenissen, waarbij de betrokken partijen wederkeerig elkaars schuldenaren zijn.
Bij c. heeft plaats „betaling met gesloten beurzen”, met als gevolg, dat de gehoudenheid van den een tenietgaat, voorzoover zijn schuld aan den ander het bedrag zijner vordering op den ander dekt. Vgl. art. 1461 vlg. Ned. B. W.; art. 1289 vlg. Belg. B. W. Als algemeen vereischte geldt bij c., dat de te vergelijken schulden voor dadelijke vereffening vatbaar en opeischbaar zijn.
Hermesdorf.
Geheime compensatie (Lat. compensatio occulta) of geheime schadeloosstelling bestaat daarin, dat iemand zich datgene, wat hem op eenigen rechtstitel verschuldigd is (vergoeding voor aangedaan onrecht, achterstallige schuld, enz.), eigenmachtig en buiten weten van den schuldenaar toekent, hetzij door toeëigening van een deel van het vermogen van den schuldenaar, hetzij door achterhouden van wat hij zelf uit rechtvaardigheid aan dezen verplicht is. Aldus eigenmachtig zichzelf recht verschaffen is in den regel in strijd met de wettelijke rechtvaardigheid, daar het de rechtsorde schendt. Bij uitzondering evenwel kan het geoorloofd zijn, nl. zoo men door bijzondere omstandigheden langs wettelijken weg zijn rechtsaanspraak niet realiseeren kan of tenminste niet zonder overwegend bezwaar. Dan moeten echter noodzakelijk deze drie condities vervuld zijn:
1° dat het ga over een aanspraak op grond van strikte rechtvaardigheid, en niet slechts van liefde, billijkheid, trouw, dankbaarheid enz.;
2° dat die aanspraak onbetwistbaar vaststa;
3° dat de compensatie de rechtsaanspraak niet overschrijde. Voor zoover een dezer condities ontbreekt, is geheime c. met de ruilrechtvaardigheid in strijd en is men gehouden het aldus toegebrachte onrecht weer te herstellen. Ten slotte verplicht nog de liefde, dat men bij geheime c. mogelijke nadeelige gevolgen van geestelijken of tijdelijken aard voor den schuldenaar of derden voorkome, zoover dat zonder ernstig bezwaar kan geschieden. Gezien al deze vereischten moet bij geheime c. groote omzichtigheid worden betracht en zal zij slechts zelden wettig kunnen worden toegepast.
L i t.: St. Thomas, Summa theol. (2.2, qu. 66, a. 5 ad 3); St. Alphonsus, Theol. mor. (lib. 4, n. 521); Marres, De Justitia (2e uitg. lib. 2, n. 186); Salsmans, Rechterlijke plichtenleer (2e uitg. n. 129-130).
Buijs.
