(Sanskriet). Een hoogst mystiek en filosofisch woord dat “een bevrijde Jīva” betekent, een mens, of een entiteit die in evolutionaire ontwikkeling gelijk staat met een mens, die zich als een geïndividualiseerde monade heeft bevrijd of losgemaakt uit de knellende ketenen en bekoringen van de materiële gebieden.
Een Jīvanmukta is niet noodzakelijkerwijs zonder lichaam; de term wordt trouwens heel vaak gebruikt als aanduiding van de meest verheven klasse van ingewijden of adepten, die door evolutie de bindende aantrekkingskrachten of het magnetisme van de materiële gebieden te boven zijn gekomen. De term wordt dikwijls gebezigd voor een mahātman, belichaamd of onbelichaamd, en zo nu en dan ook als omschrijving voor een nirvānī — iemand die tijdens zijn leven het nirvāna heeft bereikt. Als de nirvānī “zonder lichaam” was, zou de mystieke en technische betekenis van Jīvanmukta nauwelijks van toepassing zijn. Daarom kan, kort gezegd, een Jīvanmukta een menselijk wezen worden genoemd dat zelfs gedurende zijn leven op aarde volkomen bewust en met volledig gebruik van zijn vermogens in de hoogste delen van zijn constitutie leeft.
