De maan is een satelliet van de aarde; de enige. Het woord ‘satelliet’ stamt uit het Latijn en betekent zoiets als ‘wachter’ of ‘metgezel’.
Zoals de aarde een baan beschrijft om de zon, zo cirkelt de maan om de aarde. Enkele andere planeten uit ons zonnestelsel hebben eveneens ‘manen’ of satellieten.De maan beweegt zich om de aarde in een vaste baan. Zo’n vaste baan is het kenmerk van elke satelliet. Onze maan reist met grote snelheid langs die haan en legt in één uur ongeveer 4000 km af. Dat de maan ondanks die hoge snelheid niet van de aarde wordt weggeslingerd, komt door de aantrekkingskracht van onze planeet. Die aantrekkingskracht is groot genoeg om de maan te verhinderen weg te vliegen - maar klein genoeg om te voorkomen, dat de maan naar de aarde valt.
Bij het woord ‘satelliet’ denken de meeste mensen tegenwoordig aan kunstmatige satellieten of ‘kunstmanen’, die sinds 1957 in een vrij groot aantal in de ruimte zijn gebracht.
De plannen voor zulke kunstmatige satellieten ontstonden toen de wetenschap eenmaall in staat was raketten te bouwen, die zich honderden kilometers boven het aardoppervlak konden verheffen.
Er zijn verscheidene methoden om een kunstmaan in een baan om de aarde te brengen.
Maar in wezen komen ze alle neer op het volgende: Er wordt een holle bol of cilinder gemaakt, waarin ruimte is voor wetenschappelijke instrumenten.... of voor een mens.
Een meertrapsraket brengt de kunstmaan omhoog. Aanvankelijk stijgt die raket recht omhoog. Maar al spoedig verandert ze van richting - net zo lang tot de laatste trap ervan (de kunstmaan zelf) een baan om de aarde gaat beschrijven.
Om te voorkomen dat de aantrekkingskracht van de aarde de kunstmatige satelliet onmiddellijk weer naar beneden haalt, moet de kunstmaan een snelheid bereiken van bijna 29.000 km per uur. Dat de snelheid van een kunstmaan veel hoger moet liggen dan die van de echte maan komt doordat de kunstmatige satelliet zich veel dichter bij het aardoppervlak bevindt en dus een grotere aantrekkingskracht ondervindt. Veel sneller mag de kunstmaan ook weer niet gaan, want dan zou ze haar baan om de aarde verlaten en spoorloos in de ruimte verdwijnen. Instrumenten in onbemande satellieten meten voortdurend zulke zaken als temperatuur, luchtdichtheid, lichtsterkte, kosmische straling, meteorietendichtheid, enz. en zenden hun bevindingen door naar ontvangststations op aarde. Zijn de satellieten bemand dan blijft de astronaut in regelmatig kontakt met de technici en de geleerden op de grond. In dat geval zijn er ook instrumenten aan boord, die de gedragingen van het menselijke lichaam meten en doorseinen.
Doordat een kunstmaan zich meestal niet buiten de aard-atmosfeer bevindt, zal de lucht, hoe ijl ook, de snelheid van de satelliet heel langzaam doen verminderen. Tenslotte is die snelheid zo laag geworden dat de aardse aantrekkingskracht zoveel greep krijgt op het ruimtevaartuig, dat het naar de aarde terugvalt. Als de satelliet begint terug te vallen, komt hij in steeds dichtere luchtlagen. Door de hoge snelheid ontstaat een geweldige wrijvingshitte, die de kunstmaan tenslotte doet verbranden.
4 Oktober 1957 was een gedenkwaardige datum in de geschiedenis van het ruimte-onderzoek. Op die dag lanceerde de Sowjet-Unie namelijk de eerste kunstmaan: een klein, bolvormig voorwerp, dat de naam ‘Spoetnik’ kreeg, het Russische woord voor ‘reizende metgezel’. Deze Spoetnik I woog 83 kg en maakte elke 96 minuten een omwenteling om de aarde op een hoogte, die varieerde van 241 tot 946 km. Ongeveer een maand later lanceerden de Russen hun Spoetnik II, die de eerste ‘ruimtereiziger’ bevatte: de (kleine) hond ‘Laika’.
Op 31 januari 1958 lanceerden de Verenigde Staten hun eerste kunstmaan, de Explorer. Dit ruimtetoestel woog 48 kg en beschreef een baan om de aarde op een hoogte van ruim 2500 km.