Ikonen Lexicon

Karin Braamhorst (2004)

Gepubliceerd op 01-03-2017

Pantokrator

betekenis & definitie

Pantokrator (gr. Albeheerser) is een afbeelding van Christus in zijn hoedanigheid van Hij die alles geschapen heeft en over het universum heerst. ‘Ik ben de Alfa en de Omega’, zegt God de Heer, ‘Hij die is en die was en die komt, de Albeheerser’.

In de vroege middeleeuwen kijkt de Pantokrator uit de koepels en apsissen van kathedralen uit over de hele kerkruimte. Afbeeldingen op iconen ontstaan pas in de hoge middeleeuwen. De icoon van Christus als Pantokrator is een van de belangrijkste in de orthodoxe iconografie. Christus is ten halve lijve afgebeeld, terwijl hij met zijn rechterhand een zegenend gebaar maakt. Zijn linkerhand houdt een opengeslagen evangelieboek vast. Hij is gekleed in een rode chiton (onderkleed), symbool voor zijn goddelijke natuur, en een blauwe himation (bovenkleed), symbool voor zijn menselijke natuur. Deze tweeledige natuur wordt ook aangegeven door de opschriften in het aureool HO OON (De Zijnde) en die links en rechts van zijn hoofd IS XS (Jezus Christus).

De meest voorkomende teksten in het opengeslagen evangelieboek, waarin Christus over zichzelf getuigd, zijn: ‘Ik ben het brood des levens, Wie tot Mij komt zal geen honger meer hebben...’(Joh. 6:35); ‘Ik ben het licht der wereld. Wie Mij volgt, dwaalt niet rond in de duisternis...’(Joh. 8:12); ‘Ik ben de weg de waarheid en het leven...’(Joh. 14:6); ‘Komt allen tot Mij die belast en beladen zijt en Ik zal u verkwikken’ (Matt. 11:28).