Een martelaar (lat. < gr. getuige) is oorspronkelijk een getuige van het lijden, de dood en de opstanding van Christus, maar later iemand die bij de navolging van Christus een gewelddadige dood is gestorven.
Christus is het prototype van de martelaar; hij vergoot zijn bloed voor de redding van de mensheid. In de icoonkunst is rood de kleur van de martelaar en daarom is de kleding van een martelaar of martelares vaak van deze kleur. Rood is dan niet de kleur van koninklijke autoriteit, maar van het vergoten bloed.
De eerste martelaar na Christus was Stefanus (Handelingen der Apostelen 7). Op iconen van martelaren is het kruis afgebeeld, meestal in de hand van de martelaar. Het is het symbool van het offer dat gebracht is voor het geloof. Ook komen op iconen vaak martelaarskronen voor, die door engelen aangedragen worden of boven het hoofd van de martelaar gehouden worden. Eusebius Pamphiles schreef in het begin van de vierde eeuw dat in Alexandrië ‘de heldhaftige worstelaars (de atleten van God) van Egypte samengebracht werden in een groot theater van God, waar ze, met onoverwinnelijk uithoudingsvermogen tijdens de verschillende martelingen en manieren van sterven, ze werden getooid met kronen uit de hemel. Onder hen was Leonides, de vader van Origenes, die werd onthoofd’.
