Samnitische Oorlogen - Onder de druk van een Gallische bedreiging sloot Rome in 354 v.C. met de Samnieten een defensief verbond. Nadat deze bedreiging echter was opgehouden, begonnen de Samnieten aan de systematische expansie van hun gebied en moesten derhalve met Rome in botsing komen, te meer daar de bedreigde buren van de Samnieten Rome om steun vroegen. Toen Rome deze steun en bescherming verleende, was de oorlog onvermijdelijk.
In de Eerste Samnitische Oorlog (lange tijd als legendarisch beschouwd, doch nu als historisch aanvaard) van 343 tot 341 v.C. ondervond Rome weldra dat het niet opgewassen was tegen het primitieve, doch oorlogszuchtige volk. Daarbij werd de verbinding met Campania via Zuid-Latium bedreigd door de Volsci en de Arunci. Rome toonde zich zeer diplomatisch en sloot een verbond met Capua, hetgeen mogelijk was tussen de Romeinse aristocratie en de ridderstand van de machtige Campanische stad. Doch korte tijd daarna, nog vóór de wapens op het slagveld hadden gesproken, kwam er te Rome zelf verzet vanwege de plebejische krachten die het met de Samnieten hielden. In 341 v.C. kwam toen een compromisvrede tot stand. Rome gaf de Sidicini (met Teanum) prijs, doch Capua sloot zich aan bij de Romeinse Bond.
In de Tweede Samnitische Oorlog van 327 tot 304 v.C. werden er bloedige gevechten geleverd, naar aanleiding van de confrontatie van de Samnitische landhonger met de Romeinse heersersmentaliteit. Het begon toen Neapolis met een bevolking, die deels uit Oskisch-gezinden bestond, een beroep op Rome deed. De Samnieten waren zeer beweeglijk; met zwaard en schild opereerden zij bij voorkeur en op voortreffelijke wijze in een soort guerrillastrijd. Daarom moest Rome Samnium zelf binnenrukken om een beslissing te forceren. In 321 leed Rome echter een zware en smadelijke nederlaag bij de Caudijnse passen; de legioensoldaten van Rome werden ingesloten en tot capitulatie gedwongen. Zij werden ontwapend en moesten onder het juk doorgaan. Daarna dicteerden de Samnieten hun vredesvoorwaarden. Hierdoor werd Rome evenwel een korte adempauze verleend, waarvan de militaire leiding gebruik maakte om de tactiek en de wapenvoering aan te passen. Een diplomatische activiteit leidde tot een verbond met Canusium en Teanum Apulum. Doch de Samnieten stootten tot in Latium door en menige bondgenoot viel Rome af. Pas in 314 keerde de krijgskans en dus keerden ook de bondgenoten terug. Steeds meer koloniën werden gesticht en de bevolking hiervan had de plicht en de opdracht hun gebied ook militair te verdedigen. Onder impuls van de censor Appius Claudius Caecus greep er te Rome een ingrijpende hervorming plaats, zowel op het vlak van de politiek als op dat van de economie. In 312 begon hij met de aanleg van de via Appia en de aquaeductus.
Steeds meer raakte Rome opgewassen tegen een tegenstander als Samnium, dat echter ook naar contacten zocht en bondgenootschappen nastreefde met Etruskische steden. Hierop stootte Rome door naar Etrurië, daarna naar Samnium zelf, waar nog herhaaldelijk werd gevochten tot de Samnieten in 304 de vrede aanvaardden. De Samnitische Bond bleef ongeschonden, doch alle veroveringen, nl. de kolonies van Rome, tijdens de oorlogsjaren gesticht als een kring van vestingen rond Samnium, werden als zodanig aanvaard en teruggeschonken.
De vrede was van korte duur. Reeds in 298 v.C. begon de Derde Samnitische Oorlog van 298 tot 290 v.C. Rome had namelijk door zijn kring van kolonies en bondgenoten Samnium van het noorden afgesneden. De Samnieten wilden deze band doorbreken. In het begin verliep de krijgskans gunstig voor Rome, althans volgens de berichten van de bevelhebber L. Cornelius Scipio Barbatus vanuit Samnium en Lucania. Doch in 295 stak een dreigend gevaar voor Rome op, toen het bekneld raakte door een gelijktijdige opmars van de Samnieten naar het noorden en een aanval van Galliërs en Etrusken tot in de omgeving van Rome zelf. Tegen deze coalitie zette Rome zich schrap. Twee consulaire legers behaalden bij Sentinum in Umbrië een beslissende overwinning, zij het met zware verliezen. Hierop sloten de Etruskische steden een verdrag met Rome en de Samnieten moesten lijdelijk toezien hoe Rome nieuwe kolonies bevolkte, o.a. Venusia aan de grens van Samnium, Apulia en Lucania. In 290 v.C. gaven de Samnieten het verzet op en sloten vrede met Rome.
