Havens in Italië - Rome, dat met zijn boerenbevolking meer op de handel met het binnenland was aangewezen, zag pas laat het nut van een vloot en een haven in. Dat wil niet zeggen dat Rome geen schepen had vóór de 3e eeuw v.C.
Trouwens, reeds vanaf het einde van de 4e eeuw ontmoet men in de titulatuur van de magistraten af en toe de duo viri navales, doch de belangrijkste haveninstallaties werden pas in de 1e eeuw v.C. aangelegd. De eerste grote vloot bouwden de Romeinen in 261 v.C. tijdens de Eerste Punische Oorlog tegen de Carthagers, maar aan het einde van deze oorlog werd de vloot ontmanteld. Eerst in de tijd van Pompeius dachten de Romeinen aan een bestendige vloot en haven. De oude haven van Ostia bleek evenwel onvoldoende geschikt om de militaire en handelsvloot te kunnen bergen. Octavianus-Augustus heeft alles in het werk gesteld om een krijgsvloot en een haven te bouwen. De haven werd aangelegd bij het Lacus Lucrinus in Cam- panië, dicht bij Misenum, en, toen deze haven vlug verzandde, in 38 v.C. bij Misenum zelf. De keuze van deze plaats werd beïnvloed door de nabijheid van de grote handelshaven van Puteoli, vanwaar de voorraden voor Rome en Italië werden aangevoerd.
De eerste haven van de militaire vloot was de Portus Iulius, daarna Misenum, de thuishaven van de classis praetoria Misenas. Agrippa, de vlootvoogd, bouwde in 27 v.C. te Ravenna een nieuwe haven in de Adriatische Zee voor de classis praetoria Ravennas. Deze twee waren de belangrijkste. Andere kleinere havens werden aangelegd te Aquileia in de provincie Venetia en te Forum Iulium in Gallia Narbonensis.
In de Romeinse Keizertijd werden de militaire havens principieel gescheiden van de handelshavens. De architecten genoten de grootste vrijheid bij het aanleggen van nieuwe havens, zodat zij geen rekening hoefden te houden met de door de natuur geboden voordelen. Onder keizer Claudius (42-54 n.C.) werd de haven van Ostia uitgebouwd tot een van de grootste uit de oudheid, door het uitbaggeren van een kale kuststreek. Andere keizers volgden zijn voorbeeld en er werden havens aangelegd of uitgebouwd daar waar intense handelsbedrijvigheid het noodzakelijk maakte, zowel langs de kust van Spanje, Noord-Afrika met Utica, Kyrene en Cirta, als in Klein-Azië met Pergamon, Ephesos, Apa- mea en Antiochië. De haven van Alexandria bleef een rol spelen, toen die van Rhodos al lang door Delos was overvleugeld. Zie Vloot in Rome.
